Σχεδόν πριν την καταμέτρηση όλων των ψήφων στις πρόσφατες ελληνικές εκλογές, είχαν χαραχθεί τα χαρακώματα σε όλη την Ευρώπη. Ενώ ο Αλέξης Τσίπρας, ο νεοεκλεγείς Πρωθυπουργός από το ελληνικό κόμμα ΣΥΡΙΖΑ, έλεγε στους ψηφοφόρους ότι «η Ελλάδα αφήνει πίσω καταστροφική λιτότητα, το φόβο και την αυταρχική κυβέρνηση», ο Γιενς Βάιντμαν, πρόεδρος της γερμανικής Bundesbank, προειδοποιούσε τη νέα κυβέρνηση να μην «δίνει υποσχέσεις που δεν μπορεί να κρατήσει και δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά η χώρα».
Στις 12 Φεβρουαρίου οι δύο αυτές απόψεις θα συγκρουστούν όταν οι αρχηγοί των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) θα συγκεντρωθούν στις Βρυξέλλες. Είτε η θύελλα που φυσά από τη Νότια Ευρώπη θα αποδειχθεί ακαταμάχητη δύναμη, είτε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα παραμείνει αμετακίνητο, τίποτα δεν είναι ξεκάθαρο. Αλλά, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, η ήπειρος δεν είναι πιθανό να παραμείνει ίδια μετά από αυτή την συνάντηση.
Στις 25 Ιανουαρίου η νίκη του αριστερού ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα ήταν, αφενός, ένας φάρος για τις χρεωμένες χώρες όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Ιρλανδία. Από την άλλη, είναι πρόκληση για τη Γερμανία, τις Κάτω Χώρες, τη Φινλανδία και την «τρόικα» -την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ)- τους σχεδιαστές και επιβολείς των δανείων και των πολιτικών λιτότητας που προκάλεσαν μια καταστροφική οικονομική και κοινωνική κρίση σε δεκάδες εκατομμύρια Ευρωπαίους.
Οι πολιτικές της τρόικας ήταν κοστολογήθηκαν ως «διασώσεις» για τις χώρες που είναι βυθισμένες στο χρέος, που οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στη χρηματοπιστωτική κερδοσκοπική φούσκα του 2008 στην οποία οι χρεωμένες χώρες είχαν ελάχιστο έλεγχο, και (θεωρήθηκαν) ως ένας τρόπος για να υπάρξει επανεκκίνηση της οικονομικής ανάπτυξης. Σε αντάλλαγμα για τα δάνεια, η ΕΕ και η τρόικα ζήτησαν μαζικές περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες, τεράστιες απολύσεις, την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων πόρων, καθώς και υψηλότερους φόρους.
Ωστόσο, οι «διασώσεις» δεν οδηγούν προς την τόνωση των οικονομιών, αλλά μάλλον για την εξόφληση των πιστωτών, ως επί το πλείστον των μεγάλων ευρωπαϊκών τραπεζών. Από τα 266 δισεκατομμύρια δολάρια του δανείου προς την Ελλάδα, το 89% πήγε στους επενδυτές. Μετά από πέντε χρόνια επιβολής της συνταγής της τρόικας, η Ελλάδα ήταν η πιο χρεωμένη χώρα της Ευρώπης. Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν μειώθηκε 26%, η ανεργία ξεπέρασε το 27% (και πάνω από 50% για τους νέους), και το ένα τρίτο του πληθυσμού έχασε την κάλυψη της υγειονομικής περίθαλψης του.
Με την ελπίδα να βάλλουν τέλος στη στρατηγική λιτότητας, οι Έλληνες απέρριψαν συντριπτικά τα κόμματα που συνεργάστηκαν με την τρόικα και εξέλεξαν τον ΣΥΡΙΖΑ.
Τώρα αρχίζουν τα δύσκολα, ξεκινώντας από την εσωτερική κατάσταση στην Ελλάδα.
Επειδή ο ΣΥΡΙΖΑ υπολείπεται κατά δύο έδρες από τον πλήρη έλεγχο του ελληνικού κοινοβουλίου, έχει πάει σε συνασπισμό με το μικρό, δεξιό κόμμα των Ανεξάρτητων Ελλήνων. Αυτή αρχικά φαίνεται μια περίεργη επιλογή -το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) και το ελληνικό Κομμουνιστικό Κόμμα έχουν επίσης βουλευτές και ο ΣΥΡΙΖΑ απέχει μόνο δύο έδρες από την πλειοψηφία- η ελληνική πολιτική είναι, αν μη τι άλλο, περίπλοκη.
Το κόμμα των Ανεξάρτητων Ελλήνων, ένα προϊόν διάσπασης από το πρώην κυβερνών συντηρητικό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας, είναι μια περίεργη περίπτωση από κάθε άποψη. Έχει μια τάση ρατσισμού και ξενοφοβίας, και ο ηγέτης του, ο Πάνος Καμμένος, πιστεύει ότι οι αεροψεκασμοί είναι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για να ελέγχουν τα μυαλά των ανθρώπων. Αλλά είναι σθεναρά κατά της λιτότητας και δεν είναι πιθανό να ταλαντευτεί αντιμετωπίζοντας την τρόικα ή η Γερμανίδα Καγκελάριο Μέρκελ.
Θα φαινόταν ως πιο συμβατή η συμμαχία με το ΠΑΣΟΚ, ωστόσο, αυτή αποκλείεται από το γεγονός ότι οι σοσιαλιστές υποστήριζαν το πακέτο λιτότητας. Υπάρχει ένα νέο κόμμα, το Ποτάμι, αλλά δεν έχει ακόμη δημοσιεύσει το πρόγραμμά του και δεν είναι σαφές τι ακριβώς επιδιώκει. Όσο για τους κομμουνιστές, η ηγεσία του Κόμματος λέει ότι δεν έχουν καμία πρόθεση να συνεργαστούν με την «ψεύτικη ελπίδα» του ΣΥΡΙΖΑ.
Όπως έχει περιπλακεί η ελληνική πολιτική, το κύριο εμπόδιο για τον ΣΥΡΙΖΑ θα προέλθει από τα άλλα κράτη – μέλη της ΕΕ και την τρόικα.
Ο Πρωθυπουργός της Φινλανδίας Άλεξ Σταμπ κατέστησε σαφές «ότι θα λέγαμε ένα ηχηρό “όχι” στη διαγραφή των δανείων». Ο επικεφαλής του επιτελείου της Μέρκελ, ο Πέτερ Αλτμάιερ, λέει: «Έχουμε ακολουθήσει μια πολιτική που λειτουργεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και θα επιμείνουμε στο μέλλον». Η επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ υποστήριξε ότι «υπάρχουν κανόνες που πρέπει να τηρούνται στη ζώνη του ευρώ» και ότι «δεν μπορούμε να κάνουμε ειδικές εξαιρέσεις για συγκεκριμένες χώρες».
Αλλά ο Τσίπρας, για να παραφράσουμε τον ποιητή Σουίνμπερν, δεν θα πάει εντελώς γυμνός στις Βρυξέλλες, αλλά «σύροντας σύννεφα δόξας». Εκτός από τη μαζική υποστήριξη στην Ελλάδα, μια σειρά από κινήματα άλλων χωρών θα είναι επίσης στη βελγική πρωτεύουσα.
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι στενά συνδεδεμένος με το Ισπανικό Podemos, το οποίο, με βάση τις δημοσκοπήσεις, προηγείται τώρα από το κυβερνών συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα. «Το 2015 θα είναι η χρονιά των αλλαγών στην Ισπανία και την Ευρώπη», έγραψε ο ηγέτης του Podemos ο Πάμπλο Ιγκλέσιας στον απόηχο των εκλογών, «Εμπρός Αλέξη, πάμε!». Η ανεργία στην Ισπανία είναι 24% και πάνω από 50% για τους νέους.
Ο Τζέρι Άνταμς του Sinn Fein, -που είναι τώρα το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας- χαιρέτησε την εκλογή ως απαρχή «για την πραγματική προοπτική της δημοκρατικής αλλαγής, όχι μόνο για τους ανθρώπους της Ελλάδας, αλλά και για τους πολίτες σε ολόκληρη την ΕΕ». Η ανεργία στην Ιρλανδία είναι 10,7% και οι δεκάδες χιλιάδες των ανέργων νέων αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν.
Οι Γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες είναι γενικά υπέρ της τρόικας, αλλά το Πράσινο Κόμμα χαιρέτισε τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και μέλη του κόμματος Die Linke διαδήλωσαν με πανώ που έγραφαν «Ξεκινάμε από την Ελλάδα. Αλλάζουμε την Ευρώπη».
Ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι -ο οποίος έχει τα δικά του προβλήματα με την άκαμπτη προσέγγιση της ΕΕ για το χρέος- χαιρέτισε τις ελληνικές εκλογές, και ο ανώτατος σύμβουλος του ο Σάντρο Γκότσι είπε ότι η Ρώμη ήταν έτοιμη να συνεργαστεί με τον ΣΥΡΙΖΑ. Το ποσοστό ανεργίας στην Ιταλία ανέρχεται σε 13,4%, αλλά 40% μεταξύ των νέων.
Το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα χαιρέτισε τις ελληνικές εκλογές ως «Καλά νέα για τους Γάλλους», και ο Ζαν Λυκ Μελανσόν του Κόμματος της Αριστεράς κάλεσε σε μια συμμαχία αριστερών παρόμοια με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έκανε μια προσεκτική δήλωση για «ανάπτυξη και τη σταθερότητα», αλλά ο αρχηγός των Σοσιαλιστών προσπαθεί να καταστείλει μια εξέγερση από την αριστερή πλευρά του δικού του κόμματος λόγω της λιτότητας και το Παρίσι είναι πιο κοντά στη Ρώμη παρά στο Βερολίνο για το ζήτημα του χρέους.
Ενώ η συντηρητική κυβέρνηση της Πορτογαλίας ήταν σε μεγάλο βαθμό σιωπηλή, η βουλευτής του Μπλόκ της Αριστεράς Μαρίσα Ματίας είπε σε μια συγκέντρωση ότι «Μια νίκη του ΣΥΡΙΖΑ είναι μια νίκη για όλη την Ευρώπη».
Με λίγα λόγια, υπάρχουν πολλά ρεύματα στην ΕΕ και μια αυξανόμενη αναγνώριση, ακόμη και μεταξύ των υποστηρικτών της τρόικας που επικρατούν την άποψη ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο.
Κανείς δεν πρέπει να έχει αυταπάτες ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα σαρώσει εύκολα τις πολιτικές της λιτότητας, αλλά υπάρχει μια χειροπιαστή αίσθηση στην ήπειρο ότι η παλίρροια γυρίζει. Δεν ξεκίνησε με τις ελληνικές εκλογές, αλλά με τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον περασμένο Μάιο, όπου τα κόμματα ενάντια στη λιτότητα απέκτησαν ισχυρά κέρδη. Ενώ ορισμένα κόμματα της δεξιάς που φόρεσαν καιροσκοπικά ένα λαϊκίστικο μανδύα αύξησαν επίσης τις ψήφους τους, δεν θα μπορούσαν να το πράξουν αν είχαν αντιπαρατεθεί με αριστερά κόμματα ενάντια στη λιτότητα. Για παράδειγμα, η δεξιά τα πήγε καλά στη Δανία, τη Γαλλία και τη Βρετανία, αλλά σε μεγάλο βαθμό επειδή δεν υπήρχαν φωνές κατά της λιτότητας από την αριστερή πλευρά σ’ αυτές τις χώρες. Αλλού η αριστερά γενικά νίκησε τους δεξιούς αντιπάλους της.
Αν, ωστόσο, ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να επιβιώσει, θα πρέπει να δώσει παροχές, κι αυτή θα είναι μια δύσκολη υπόθεση λόγω της δύναμης των αντιπάλων του.
Στη χώρα του, αυτό το κόμμα θα πρέπει να πάρει χρήματα από τους πλούσιους φόροαπαλλαγμένους ολιγάρχες στην Ελλάδα, αν θέλει να ελπίζει να επεκτείνει τη δημοκρατία και να αρχίσει να ξαναγεμίζει τα ταμεία που είναι στραγγισμένα από τις πολιτικές της τρόικας. Θα πρέπει επίσης να πάρει μια βραχυπρόθεσμη εισροή μετρητών για να ανταποκριθεί άμεσα στις υποχρεώσεις του, αλλά χωρίς να ενδίδει στις απαιτήσεις της τρόικας για ακόμη περισσότερη λιτότητα.
Σε όλες τις σχετικές συζητήσεις ο ΣΥΡΙΖΑ χαρακτηρίζεται «ακραίος», αλλά για έναν Συνασπισμό της Ριζοσπαστικής Αριστεράς το πρόγραμμά του -όπως επισημαίνει η Ελληνίδα δημοσιογράφος Κία Μιστιλή, είναι πρόγραμμα «κλασικής σοσιαλδημοκρατίας του ‘70»: ένα δίκτυο αυξημένης ασφάλειας, μορατόριουμ για το χρέος, ελάχιστη αύξηση των μισθών, και των οικονομικών κινήτρων.
Ο ΣΥΡΙΖΑ πιέζει για μια ευρωπαϊκή διάσκεψη κατά το πρότυπο της Συνθήκης του Λονδίνου για το Χρέος που έγινε το 1953, η οποία απεγκλώβισε τη Γερμανία από το χρέος της μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ξεκίνησε το «Wirtschaftswunder», δηλαδή το οικονομικό θαύμα που δημιούργησε τη σύγχρονη Γερμανία. Η Συνθήκη διέγραψε πάνω από το 50% του χρέους της Γερμανίας, επέκτεινε τις πληρωμές πάνω από τα 50 χρόνια κι έκανε την εξόφληση των δανείων να εξαρτάται από το εμπορικό πλεόνασμα της χώρας.
Το επίκεντρο του προγράμματος της Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ είναι οι «τέσσερις πυλώνες της εθνικής ανασυγκρότησης» του, που περιλαμβάνουν «την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης», την «επανεκκίνηση της οικονομίας και προώθηση της φορολογικής δικαιοσύνης», την «επανάκτηση της απασχόλησης», και το «μετασχηματισμό του πολιτικού συστήματος για την εμβάθυνση της δημοκρατίας».
Κάθε ένας από τους «πυλώνες» αναφέρεται λεπτομερώς, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών, του εισοδήματος και της αποταμίευσης, και, ενώ είναι σίγουρα μια μεγάλη ρήξη με το σημερινό μοντέλο της ΕΕ, δεν είναι και η Οκτωβριανή Επανάσταση.
Το μοντέλο λιτότητας της τρόικας ήταν αρκετά αποτελεσματικό στη συντριβή των συνδικάτων, το ξεπούλημα δημόσιων πόρων με τιμές-φωτιά, τη μείωση των μισθών και των κοινωνικών υπηρεσιών που λιμοκτονούν. Μια ανακοίνωση από τη Διεθνή Ένωση των Εργατών Τροφίμων υποστηρίζει, «Η λιτότητα δεν είναι παραγωγή μιας ελλιπούς κατανόησης των μακροοικονομικών ή μια αποτυχία του “κοινωνικού διαλόγου”, είναι ένα συνειδητό σχέδιο για την επέκταση της εξουσίας των εταιριών».
Κάτω από ένα καθεστώς λιτότητας, οι ελίτ περνάνε αρκετά καλά και δεν θα δεχτούν να το παραδώσουν χωρίς μάχη.
Αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ είναι έτοιμος να τους δώσει μια και «το μικρό κόμμα που θα μπορούσε» δεν είναι το μόνο. Αναμένεται μια σειρά από σημαντικές εκλογές στην Εσθονία, τη Φινλανδία, την Ισπανία οι οποίες θα δώσουν στις δυνάμεις ενάντια στη λιτότητα περισσότερες ευκαιρίες να αμφισβητήσουν τις πολιτικές της Μέρκελ και της τρόικας.
Το φάντασμα που στοιχειώνει την Ευρώπη μπορεί να μην είναι αυτό που οραματίστηκε ο Καρλ Μαρξ, αλλά προκαλεί έναν τρόμο στα σαλόνια των πλουσίων και ισχυρών.
(*) Ο Conn Hallinan είναι αρθρογράφος για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής στο Focus. Είναι συνταξιούχος καθηγητής δημοσιογραφίας και προηγουμένως ήταν συντάκτης του People’s World.
Πηγή: peoplesworld.org
Μετάφραση – επιμέλεια: Παναγιώτης Ζαβουδάκης
