1. ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ
Η εξέγερση του πολυτεχνείου, το Νοέμβρη του 1973, ασφαλώς δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία αν και πολλοί αιφνιδιάσθηκαν από το ραγδαίο των εξελίξεων.
Όταν ξέσπασε, το καθεστώς της 21ης Απριλίου βρισκόταν στη δίνη μιας βαθιάς και παρατεταμένης κρίσης παρόλο που το ίδιο επιχειρούσε, με μια σειρά μέτρα που έπαιρνε να δείξει ότι ήταν στο ζενίθ της σταθερότητας του. Για παράδειγμα το Καλοκαίρι και το Φθινόπωρο του ’73 η χούντα πήρε μια σειρά μέτρα που επιφάνεια αν τα εξετάσει κανείς σχηματίζει την εντύπωση ότι το καθεστώς ήταν στην καλύτερη στιγμή του: παραχωρήθηκε γενική πολιτική αμνηστία, καταργήθηκε η μοναρχία, πραγματοποιήθηκε το ψευτοδημοψήφισμα για την «Δημοκρατία» όπου υπερίσχυσε το «ΝΑΙ στην αβασίλευτο», μπήκε σε εφαρμογή η «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος και ανέλαβε πρωθυπουργός ο Σπ. Μαρκεζίνης ο οποίος υποσχέθηκε εκλογές για το Φλεβάρη του ’74. Όλα αυτά όμως στην πραγματικότητα υποδήλωναν την αδυναμία και όχι την δύναμη της δικτατορίας, μια αδυναμία που όσο περνούσε ο καιρός γινόταν όλο και μεγαλύτερη υποχρεώνοντας τους δικτάτορες και τους ξένους προστάτες τους, τους αμερικανούς, να προετοιμάσουν μια διάδοχη ελεγχόμενη πολιτική λύση.
Καθεστώς σε κρίση
Οι φοιτητικές εκδηλώσεις πριν το πολυτεχνείο, το κίνημα του ναυτικού και μια σειρά άλλα γεγονότα, όπως για παράδειγμα η διακοπή των αναβολών στράτευσης των φοιτητών, φανερώνουν την κρίση που περνούσε το καθεστώς. Μια κρίση που οξυνόταν ακόμη περισσότερο αν υπολογίσει κανείς το γεγονός ότι καθημερινά χειροτέρευε το βιοτικό επίπεδο του λαού. Ήδη από τα τέλη του ’72 έκανε την εμφάνιση του ο πληθωρισμός, η άνοδος του οποίου στην αρχή ήταν βραδεία αλλά μέσα στο 1973 μετατράπηκε σε ραγδαία. Ακόμη, από το 1971- 72 παρουσιάζεται μια επιδείνωση στον τομέα της αγοράς εργασίας και η ανεργία κάνει την εμφάνιση της απειλητικά, ενισχυμένη και από τη σημαντική συρίκωνση των οικοδομικών δραστηριοτήτων. Επίσης, μεταξύ άλλων τα οικονομικά σκάνδαλα, όπως αυτό των κρεάτων, καθώς και η ασύδοτη δράση στη χώρα του ντόπιου και ξένου κεφαλαίου, προκαλούν αναταραχή ανάμεσα στους πολίτες και την κατακραυγή προς το καθεστώς.
Την κρίση του καθεστώτος επιδεινώνουν και οι διεθνείς εξελίξεις. Ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος που ξέσπασε τον Οκτώβρη του ’73, οι αμερικανικές απειλές για άμεση επέμβαση στις αραβικές πετρελαιοπηγές, η απόφαση του προέδρου Νίξον στις 23 Οκτωβρίου 1973 να θέσει τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις ανά τον κόσμο- και αυτές που στάθμευαν στην Ελλάδα- «εις συναγερμόν Πηρυνικού πολέμου» και εν τέλει ο άμεσος κίνδυνος να μετατραπεί το ελληνικό έδαφος σε πολεμικό ορμητήριο των αμερικανικών δυνάμεων, έφερνε τη χούντα σε δεινή θέση αν και αυτή για να καθησύχαση τα πνεύματα και να κάμψει τις λαϊκές αντιδράσεις έσπευσε να δηλώσει <ουδετερότητα> της χώρας μπρος στο διαγραφόμενο κίνδυνο του πολέμου. Είναι πάντως γεγονός ότι αυτή η κατάσταση ενίσχυε το μίσος των λαϊκών μαζών ενάντια στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό που ήταν και το στήριγμα της χούντας.
Τα αντιϊμπεριαλιστικά αισθήματα του λαού και της νεολαίας ενίσχυαν επίσης η χοντροκομένη αμερικανική επέμβαση στη Χιλή και η επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος του Πινοσέτ καθώς και οι παρεμβάσεις της χούντας στην Κύπρο που στόχευαν στην υπονόμευση την ανεξαρτησίας του νησιού και στην μετατροπή του σε ΝΑΤΟϊκή βάση. Από την άλλη, οι επιτυχίες μιας σειράς εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων αν τον κόσμο (εξέγερση λαού και φοιτητών στην Ταϊλάνδη, νίκες της επανάστασης στο Βιετνάμ, άνοδος του κινήματος στην Αφρική κ.λ.π.) δυνάμωναν την πίστη του λαού στις δυνάμεις του και ενίσχυαν μέσα στις τάξεις του τις αγωνιστικές διαθέσεις για την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος. Ας δούμε όμως πως αυτές οι διεργασίες εμφανίζονται στο λαϊκό κίνημα και ιδιαίτερα στο κίνημα της σπουδάζουσας νεολαίας που σήκωσε το κύριο βάρος της εξέγερσης.
Το κίνημα των εργαζομένων
Δεν χωράει αμφισβήτηση ότι η επιβολή του Δικτατορικού καθεστώτος το 1967 αποτέλεσε ισχυρό χτύπημα για το προδικτατορικό λαϊκό- μαζικό κίνημα, το οποίο υποχρεώθηκε να αναδιοργανωθεί σε νέα βάση, λόγω των πολιτικών μεταβολών που συνέβησαν και αφού δεν μπόρεσε άμεσα και από την πρώτη στιγμή να αντιπαρατεθεί αποφασιστικά με τη δικτατορία και να την εμποδίσει, όσο ήταν δυνατό, να σταθεροποιηθεί. Έτσι η χούντα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, με την τρομοκρατία, το χαφιεδισμό, την δράση των πρακτόρων της στις μαζικές οργανώσεις, αλλά και με επιμέρους παραχωρήσεις που έκανε κατάφερε να εμποδίσει το ξέσπασμα μαζικών αγώνων που θα την έφερναν σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση ή θα την απειλούσαν εκ βάθρων. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι υπήρξε πλήρης απουσία αγώνων. Αντίθετα μαζικοί αγώνες υπήρξαν από την πρώτη στιγμή της εγκαθίδρυσης του καθεστώτος της 21ης Απριλίου όπως η απεργία των ταξιτζήδων Αθήνας- Πειραιά για τη μη κατάργηση της περιμετρικής ζώνης (1967), η απεργία των τυπογράφων της εφημερίδας «Ακρόπολις» για αύξηση των αποδοχών τους, η απεργία στη ΒΙΑΜΑΞ με αίτημα να σταματήσουν οι απολύσεις των εργαζομένων κ.ο.κ. Σε γενικές γραμμές οι εργαζόμενοι, παρά το γεγονός ότι η συνδικαλιστική δράση τελούσε υπό καθεστώς διωγμών και παρανομίας κατάφεραν με κινητοποιήσεις, στάσεις εργασίας, διαμαρτυρίες κ.λ.π να αποκρούσουν πολλά αντεργατικά σχέδια της Χούντας όπως η εφαρμογή του ασφαλιστικού κώδικα που στόχευε στην καταλήστευση των ταμείων τους.
Η κατάσταση στο μαζικό- λαϊκό κίνημα αποκτάει νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και κορυφώνεται το 1973 όταν οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων δυναμώνουν, επεκτείνονται και αγκαλιάζουν όλους σχεδόν τους κλάδους της οικονομικής ζωής της χώρας. Μία μετά την άλλη οι ομοσπονδίες, ένας μετά τον άλλον οι κλάδοι των εργαζομένων καταγελούν τις συμβάσεις εργασίας και ζητούν αυξήσεις των αποδοχών τους κατά 40- 50% απειλώντας ότι η μη αποδοχή των αιτημάτων τους θα αντιμετωπιστεί με απεργιακές κινητοποιήσεις. Έτσι το 1973 ξέσπασαν μια σειρά απεργίες οι σημαντικότερες από τις οποίες ήταν η απεργία των αλλιεργατών Καβάλας, των τυπογράφων Αθήνας, του τεχνικού προσωπικού της ΟΛΥΜΠΙΑΚΗΣ, των συνταχτών των πρωινών εφημερίδων Αθήνας, του προσωπικού των τρόλεϊ, των εργαζομένων στη ΔΕΗ κ.ο.κ.
Κινητοποιήσεις ενάντια στη χούντα είχε και η αγροτιά. Αρχικά με ψηφίσματα, διαμαρτυρίες, παραστάσεις επιτροπών στους αρμοδίους και στη συνέχεια με συλλαλητήρια όπως αυτά στα Καλύβια Τρικάλων, στα Μέγαρα, στα Σπάτα, στο Μενίδι, Σκαραμαγκά κ.λ.π. Μέσα στο 1973 οι αγρότες προχωρούν σε μαζικότερες και οξύτερες μορφές πάλης. Έτσι για παράδειγμα αρνήθηκαν την παράδοση ή πώληση των προϊόντων τους, μέτρο που επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα.
Το Φοιτητικό κίνημα
Ισχυρό ήταν το χτύπημα που κατάφερε η χούντα και στο προδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Τα πιο μαχητικά στελέχη αυτού του κινήματος που ανήκαν κατά κανόνα στην Αριστερά και τη Νεολαία Λαμπράκη βρέθηκαν στις φυλακές, τις εξορίες ή στην παρανομία. Από την άλλη η βία, η συνεχής αστυνόμευση, ο χαφιεδισμός και η τρομοκρατία κυριαρχούν ανοιχτά στα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Ο φόβος της χούντας απέναντι στα πανεπιστήμια- ως χώρος που κυοφορούνται, αναπτύσσονται και ανταλλάσσονται οι ιδέες- είναι έντονος κι αυτό φαίνεται από τα μέτρα που παίρνει. Έτσι:
– Διαλύει τους περισσότερους φοιτητικούς συλλόγους και αναστέλλει τη λειτουργία άλλων. Ιδρύει καινούργιους συλλόγους και τροποποιεί τα καταστατικά εκείνων που δεν διέλυσε και, τέλος, διορίζει στους συλλόγους ελεγχόμενα απ’ αυτήν Δ.Σ. που καθοδηγούνται από τα όργανά της και κυρίως από το σπουδαστικό τμήμα της ασφάλειας.
– Απολύει από τα πανεπιστήμια τους δημοκρατικούς καθηγητές και υπαλλήλους.
– Καταργεί την αυτοτέλεια και τη αυτοδιοίκηση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, απαγορεύει τις συγκεντρώσεις στα πανεπιστήμια και δίνει τη δυνατότητα στα πειθαρχικά συμβούλια των σχολών να αποβάλουν από τις σχολές πρόσκαιρα ή οριστικά φοιτητές, δηλαδή εκείνους τους φοιτητές που θα υποδείξουν τα όργανα του καθεστώτος.
– Με νομοθετικό διάταγμα του 1970 ο υπουργός Άμυνας αποκτάει το δικαίωμα να διακόπτει κατά την κρίση του τις αναβολές στράτευσης των νέων και να καλεί στο στράτευμα τους φοιτητές εκείνους που θα υποδείκνυε η ασφάλεια.
Προς την εξέγερση
Το φοιτητικό κίνημα, που υπήρξε ο πρωταγωνιστής της εξέγερσης του Νοέμβρη, από το 1972, με κεντρικό του αίτημα την διενέργεια ελεύθερων εκλογών στους φοιτητικούς συλλόγους, δείχνει εμφανή στοιχεία ουσιαστικής ανάκαμψης. Η πορεία, όμως, προς την εξέγερση δεν ήταν μια απλή πορεία διεκδίκησης φοιτητικών αιτημάτων, όσο σοβαρά κι αν θεωρηθούν αυτά. Ήταν ταυτόχρονα μια πορεία προς την πολιτικοποίηση των φοιτητών και των αγώνων τους, προς τη άρρηκτη εν τέλει σύνδεση των φοιτητικών προβλημάτων με το βασικό πολιτικό πρόβλημα της χώρας. Έτσι, σιγά- σιγά το αίτημα για ελεύθερες εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους, συνδέεται με τα γενικότερα αιτήματα για πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες, με τα αιτήματα για πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών και κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας ως βασική προϋπόθεση για να μπορεί ο λαός να ασκήσει τα κυριαρχικά δικαιώματά του και να είναι αφέντης στον τόπο του. Την πορεία αυτή της πολιτικοποίησης και «κοινωνικοποίησης» των φοιτητικών αγώνων μπορούμε να την δούμε- ακόμη και στις λεπτομέρειες της- αν παρακολουθήσουμε όλες τις βασικές στιγμές όπου οι φοιτητές συγκρούονται με το καθεστώς (διεκδίκηση ελεύθερων φοιτητικών εκλογών, νόθες φοιτητικές εκλογές Νοέμβρης του ’72, γεγονότα της Νομικής Μάρτης ’73 κ.λ.π) και ως τη στιγμή της κορύφωσης, τότε που με κεντρικά συνθήματα την πτώση της χούντας και την απαλλαγή της χώρας από την εξάρτηση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ θα εκδηλωθεί η εξέγερση με επίκεντρο το Πολυτεχνείο.
Η κατάσταση που περιγράψαμε, σε πολύ χοντρές γραμμές, παραπάνω μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε τις αιτίες και τους όρους εξέγερσης του πολυτεχνείου αν συνδυαστεί και με το γεγονός ότι η χούντα ουδέποτε απέκτησε τη λαϊκή ανοχή κι ότι από την πρώτη στιγμή που επιβλήθηκε ξεσήκωσε στην Ελλάδα και το εξωτερικό μια πλούσια και συνεχώς ογκούμενη αντιδικτατορική δραστηριότητα. Μια δραστηριότητα, στην οποία πρωταγωνίστησαν οι κομμουνιστές και που στο μεγαλύτερο μέρος της είχε ως συστατικό της στοιχείο και την πάλη ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό χωρίς τη στήριξη του οποίου δεν ήταν δυνατό να επιβληθεί και να κρατηθεί στην εξουσία για επτά ολόκληρα χρόνια το καθεστώς των συνταγματαρχών.
2. ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ 1972- ’73: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΥΠΝΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ
Αν το 1973 υπήρξε ο χρόνος κορύφωσης των φοιτητικών αγώνων ενάντια στη δικτατορία και τους ξένους προστάτες της, το 1972 ήταν ο χρόνος αφύπνισης του φοιτητικού κινήματος. Με κεντρικό αίτημα την κατάργηση των διορισμένων διοικήσεων στους φοιτητικούς συλλόγους και την πραγματοποίηση ελεύθερων εκλογών ώστε οι ίδιοι οι φοιτητές να εκλέξουν τα συλλογικά τους όργανα, από τις αρχές του 1972 παρατηρείται μια συσπείρωση και μια κινητικότητα του φοιτητικού κόσμου που συνεχώς, μέρα με τη μέρα, αυξάνει αλματωδώς.
Είναι γεγονός ότι από την πρώτη χρονιά που διορίστηκαν διοικήσεις στους φοιτητικούς συλλόγους (1969) υπήρχε και απόφαση του Πρωτοδικείου η οποία όριζε ότι με το πέρας της θητείας αυτών των διοικήσεων έπρεπε να διενεργηθούν εκλογές για την ανάδειξη νέων. Κι όμως το καθεστώς ξαναδιορίζει διοικήσεις για τα ακαδημαϊκά έτη 1970- ’71 , 1971- ’72 και το ίδιο θα έκανε για την περίοδο 1972- ’73 αν αυτή τη φορά δεν συναντούσε τη φοιτητική αντίδραση. Συγκεκριμένα οι φοιτητές αντιδρούν στις διορισμένες διοικήσεις με κάθε μέσο: Με το θεσμό των παράνομα εκλεγμένων επιτροπών που θα κυριαρχήσει σύντομα σ’ όλο το φοιτητικό χώρο κόντρα στις διορισμένες διοικήσεις, με κινητοποιήσεις και συγκεντρώσεις, με ψηφίσματα διαμαρτυρίας καθώς και με προσφυγές στο πρωτοδικείο όπως αυτή των φοιτητών της Νομικής Αθηνών στις 21 Μάρτη του 1972. Η κατάσταση αυτή καθώς και οι αποφάσεις των πρωτοδικείων για διενέργεια εκλογών στους φοιτητικούς συλλόγους το αργότερο μέχρι τις 10 Γενάρη του 1973 υποχρεώνει τη χούντα και τα όργανά της να προκηρύξουν εκλογές για τις 20 Νοεμβρίου 1972. Όμως προηγουμένως έχουν ληφθεί όλα τα μέτρα ώστε το αποτέλεσμα να είναι στα μέτρα του καθεστώτος: Εξαγγέλλονται 5 μέρες πριν τις εκλογές μέτρα υπέρ των φοιτητών, στρατεύονται δέκα συνδικαλιστές φοιτητές γιατί «δεν επέδειξαν εθνικήν διαγωγήν», οι πιο δραστήριοι κουβαλιούνται μαζικά στην ασφάλεια για τη σχετικές συστάσεις, δηλαδή για τρομοκράτηση των ίδιων και των συμφοιτητών τους. Επίσης σε πολλές σχολές οι εφορευτικές επιτροπές διορίζονται αντί να εκλέγονται και απαγορεύεται η παρουσία φοιτητών κατά τη διαλογή των ψηφοδελτίων. Υπό αυτές τις συνθήκες είναι φανερό ότι οι εκλογές είναι εκλογές- παρωδία. Πάντως το φοιτητικό κίνημα επικροτεί τη θέση της αντί- ΕΦΕΕ για αγωνιστική συμμετοχή, καταγγελία και αντιμετώπιση στο μέτρο του δυνατού των προσπαθειών νόθευσης του αποτελέσματος, αποκρούει την παθητικότητα και την αποχή αν και σε ορισμένες σχολές αποχή πραγματοποιείται και μάλιστα με θεαματικά αποτελέσματα.
Γενικά οι εκλογές, πέραν της επιχείρησης νόθευσης, χαρακτηρίζονται από τις επιθέσεις της αστυνομίας εναντίον των φοιτητών, τις μεταξύ τους συγκρούσεις και τις αθρόες συλλήψεις πρωτοπόρων του κινήματος. Έτσι το φοιτητικό κίνημα παίρνει το βάπτισμα του πυρός.
Ο θερμός Φλεβάρης του ’73
Ο Φλεβάρης του 1973 αν και χειμωνιάτικος μήνας υπήρξε αρκετά θερμός για το φοιτητικό κίνημα που είχε βγει, πιο έμπειρο, περισσότερο ώριμο, πιο μαχητικό, περισσότερο ατσαλωμένο από την αντιπαράθεση με τη χούντα στις εκλογές- παρωδία του Νοέμβρη του 1972.
Στις 20 του Γενάρη πραγματοποιείται η αποχή των Αρχιτεκτόνων και των Χημικών Μηχανικών από τα μαθήματα που καταγελούν τη χούντα ότι προσπαθεί να ιδρύσει ξενόγλωσσα πανεπιστήμια και ξενόγλωσσες ανώτερες σχολές στην Αθήνα. Σε απάντηση η σύγκλητος του Πολυτεχνείου κλείνει το ίδρυμα και μέχρι της 31 του μήνα που θα μείνει κλειστό φρουρείται από ασφαλίτες. Οι φοιτητές αντιδρούν στην απόφαση για κλείσιμο του Πολυτεχνείου με αντιδικτατορική πορεία προς τη Νομική η οποία θα καταλήξει σε σύγκρουση με την αστυνομία στο ύψος της Ιπποκράτους.
Στις 12 του Φλεβάρη η χούντα προχωρεί σε μια ακόμη πρόκληση εναντίον του φοιτητικού κινήματος. Δημοσιεύει το περιβόητο 1374/73 διάταγμα που αφορά την αναγκαστική στράτευση των φοιτητών. Συγκεκριμένα προβλέπεται η διακοπή αναβολής των φοιτητών με διάφορες προφάσεις και με ουσιαστικό σκοπό να χτυπηθεί ο φοιτητικός συνδικαλισμός και να αποκεφαλιστεί το φοιτητικό κίνημα από την ηγεσία του. Το διάταγμα ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων όχι μόνο μέσα στους φοιτητές. Το καταγελούν με κοινή δήλωση τους ακόμη και κορυφαίοι αστοί πολιτικοί όπως ο Π. Κανελλόπουλος, ο Γ. Μαύρος, ο Ι. Ζίγδης, ο Π. Παπαληγούρας, ο Γ. Ράλλης και ο Δ. Παπασπύρου καθώς και πανεπιστημιακοί όπως ο Γ. Πεσματζόγλου και ο Ι. Θεοδωρόπουλος. Όμως το καθεστώς δεν υποχωρεί και στις 15 Φεβρουαρίου αναγγέλλει τη στράτευση 37 φοιτητών ενώ την επομένη άλλων 51.
Στις 13 Φλεβάρη η αστυνομία θα διαλύσει με ξεχωριστή αγριότητα νέα διαδήλωση των φοιτητών του Πολυτεχνείου που κατευθύνεται προς την Αλεξάνδρας και την Πατησίων με σκοπό να φτάσει στην Εμπορική Σχολή. Εκείνες τις μέρες εκδηλώσεις των φοιτητών της Θεσσαλονίκης τους φέρνουν σε σύγκρουση με τα όργανα της χούντας. Ο Σταματόπουλος υφυπουργός προπαγάνδας της Δικτατορίας δηλώνει ότι «οι επιτροπές των φοιτητών καθοδηγούνται από τους κομμουνιστάς, μέσω των ραδιοφωνικών εκπομπών της Φωνής της Αλήθειας».
14 Φεβρουαρίου: Χιλιάδες φοιτητές συγκεντρώνονται στους πανεπιστημιακούς χώρους- στην Πανεπιστημιούπολη, στη Νομική, στο Χημείο, στο Πολυτεχνείο και αλλού- για να οργανώσουν την αντίδραση τους στο φασιστικό μέτρο της στράτευσης. Η αγωνιστική διάθεση έχει φτάσει στο κατακόρυφο και το καθεστώς δείχνει τα δόντια του στο Πολυτεχνείο όπου εκατοντάδες αστυνομικοί το έχουν ζώσει και είναι έτοιμοι να επέμβουν ανά πάσα στιγμή. Στην πραγματικότητα, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, η απόφαση του καθεστώτος ήταν να χτυπήσει πάση θυσία στο Πολυτεχνείο πράγμα που έκανε κατά τις πρώτες απογευματινές ώρες κι όταν όλα έδειχναν ότι η κατάσταση είχε εκτονωθεί. Έτσι η εισβολή των οργάνων της τάξης στο χώρο του ιδρύματος εξελίχθηκε σε πραγματικό μακελειό. Οι αστυνομικοί συναγωνίζονται ο ένας τον άλλον σε βαρβαρότητα. Πολλοί είναι οι φοιτητές που τραυματίζονται και πάνω από 100 θα συλληφθούν. Η σύγκλητος του Πολυτεχνείου παραιτείται σε ένδειξη διαμαρτυρίας.
16 Φεβρουαρίου: Το κτήριο της Νομικής και της Φιλοσοφικής στη Σόλωνος κατακλύζεται από 2.500 περίπου φοιτητές που ζητούν να τους δοθεί αίθουσα για να πραγματοποιήσουν γενική συνέλευση και να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους για ακαδημαϊκές ελευθερίες και απόσυρση του φασιστικού μέτρου για τη στράτευση. Το τετράγωνο πολιορκείται από αστυνομικές δυνάμεις, ασφαλίτες και φιλοδικτατορικούς φοιτητές, τραμπούκους της ΕΚΟΦ. Οι φοιτητές κλείνουν τις πόρτες και ανεβαίνουν στην ταράτσα του κτηρίου, πετούν προκηρύξεις, φωνάζουν συνθήματα. Κατά τις 5 το απόγευμα και αφού έχουν πάρει υποσχέσεις από τον πρύτανη ότι θα προωθηθούν τα αιτήματά τους αποφασίζουν να αποχωρήσουν από το κτήριο. Ομάδες φοιτητών σπάζουν τον αστυνομικό κλοιό και ξεχύνονται στους δρόμους φωνάζοντας αντιδικτατορικά συνθήματα. Μέσα στη Νομική και έξω στους δρόμους γίνονται συμπλοκές με την αστυνομία και η τελευταία ως συνήθως επιδεικνύει ξεχωριστή βαρβαρότητα. Την άλλη μέρα στην πόρτα του κτηρίου της Νομικής και Φιλοσοφικής τοποθετείται πινακίδα που γράφει: «ΛΟΓΩ ΤΩΝ ΠΡΟΚΛΗΘΕΙΣΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΤΗΝ ΠΑΡΕΛΘΟΥΣΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΚΛΕΙΣΤΟΝ ΔΙ’ ΕΠΙΣΚΕΥΑΣ».
21 Φεβρουαρίου: Από πολύ πρωί φοιτητές και φοιτήτριες συρρέουν στο κτήριο της Νομικής και το καταλαμβάνουν. Κατά το μεσημέρι στο χώρο της σχολής έχουν συγκεντρωθεί πάνω από τέσσερις χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριες. Οι πόρτες αμπαρώνουν, ο ενθουσιασμός και το πάθος για αγώνα έχει φτάσει στο Ζενίθ. Η ταράτσα του κτηρίου είναι κατάμεστη, η σημαία μεσίστια και τεράστια πανώ απλώνονται. Ακούγονται τραγούδια της αντίστασης και κυριαρχούν συνθήματα με αντιδικτατορικό και αντιιμπεριαλιστικό περιεχόμενο όπως «Κάτω η Χούντα», «Έξω οι αμερικανοί» κ.ά. Σιγά- σιγά γύρω από τη νομική συγκεντρώνεται λαός για συμπαράσταση στους αγωνιζόμενους φοιτητές. Το πλήθος όλο και αυξάνει και κάποια στιγμή θα ξεπεράσει τις 30 χιλιάδες. Το καθεστώς ανησυχεί. Επιστρατεύει όλες του τις δυνάμεις, απομονώνει τη Σόλωνος, τη Μασσαλίας, τη Σίνα, διακόπτει τη συγκοινωνία στην Ακαδημίας. Στο κέντρο της πρωτεύουσας πραγματοποιούνται μικροσυμπλοκές πολιτών με την Αστυνομία.
Στις 22 Φεβρουαρίου η Αθήνα είναι και πάλι στο πόδι. Οι αγωνιζόμενοι φοιτητές μέσα από τη Νομική, από την ταράτσα και τα παράθυρα δίνουν τον τόνο φωνάζοντας συνθήματα ενάντια στο καθεστώς. Ο λαός αρχίζει και πάλι να συρρέει κατά κύματα. Στο κέντρο της Αθήνας οργανώνονται δεκάδες διαδηλώσεις. Οι δρόμο γεμίζουν προκηρύξεις και οι συγκρούσεις με την αστυνομία δεν αργούν να έρθουν.
Τελικά ύστερα από διαπραγματεύσεις, κατά τις 6 το απόγευμα οι φοιτητές ανοίγουν τις πόρτες της Νομικής και εγκαταλείπουν τη σχολή. Οι αστυνομία προσπαθεί να αποκόψει το ρεύμα των φοιτητών που αποχωρούν από το λαό που είχε συγκεντρωθεί στους γύρω δρόμους. Κι αυτό για να αποφύγει τις διαδηλώσεις. Δεν τα καταφέρνει. Σε λίγο Αθήνα συγκλονίζεται από διαδηλώσεις, τραγούδια, συνθήματα και συγκρούσεις με τις δυνάμεις ασφαλείας. Η ανοικτή αντιπαράθεση λαού και καθεστώτος θα κρατήσει ως αργά το βράδυ.
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 2 του Μάρτη ο Δικτάτορας Παπαδόπουλος συγκεντρώνει στην αίθουσα της Βουλής τα μέλη των Συγκλήτων και βρίζει, απειλεί, εξευτελίζει όλους αυτούς που αποτελούν την πνευματική ηγεσία του τόπου. Αντίδραση καμία. Το καθηγητικό κατεστημένο λουφάζει.
Το φοιτητικό κίνημα όμως δεν θα λουφάξει. Οι αγώνες στις σχολές, όχι μόνο της Αθήνας αλλά και των άλλων πόλεων της χώρας, θα συνεχιστούν αμείωτα ως την έναρξη των διακοπών του καλοκαιριού.
Η εξέγερση του Νοέμβρη
Η Έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς, το Φθινόπωρο του ’73 βρίσκει το φοιτητικό κίνημα ισχυρό, ακμαίο, ωριμότερο, αμετακίνητο στις θέσεις του, με υψηλό φρόνημα, έτοιμο να παλέψει για να πετύχει τους στόχους του. Άλλωστε λήγει και η θητεία των διοικήσεων των φοιτητικών συλλόγων που είχαν προέλθει από τις εκλογές- παρωδία του προηγούμενου έτους και είναι φανερό πως οι φοιτητές με ακόμη μεγαλύτερη οξύτητα θα διεκδικήσουν ελεύθερες εκλογές και συλλόγους με διοικήσεις εκλεγμένες από τους ίδιους.
Από την άλλη το καθεστώς περνάει δύσκολες στιγμές όσο κι αν επιδιώκει να παρουσιάσει διαφορετική εικόνα. Το κίνημα του Ναυτικού στις 23 Μάη του ’73, η οικονομική κρίση και ο πληθωρισμός, η άνοδος των εργατικών, αγροτικών και άλλων λαϊκών αγώνων, οι διεθνείς εξελίξεις που ενισχύουν το παγκόσμιο αντιιμπεριαλιστικό ρεύμα, οι εξελίξεις στον αραβικό κόσμο και στη Μεσόγειο κ.ά φέρνουν τη χούντα σε πολύ δύσκολη θέση. Γίνεται πια φανερό σ’ αυτούς που κινούν τα νήματα, στους αμερικανούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους, πως πρέπει να ετοιμαστεί διάδοχη λύση. Κι όντως ετοιμάζεται με την κατάργηση της μοναρχίας, το δημοψήφισμα για το πολιτειακό και τη «φιλελευθεροποίηση» του Μαρκεζίνη. Ο λαός όμως και το φοιτητικό κίνημα δεν ξεγελιούνται. Τα σχέδια της χούντας και των ξένων υποστηρικτών της ξεσκεπάζονται και σ’ αυτό συμβάλουν αποφασιστικά εκείνες οι αντιστασιακές δυνάμεις, με τους κομμουνιστές στην πρώτη γραμμή, που καταγελούν τη «φιλελευθεροποίηση» και βγάζουν τη μάσκα από το καθεστώς.
Τις τελευταίες μέρες του Οκτώβρη και το πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοέμβρη (ως την κατάληψη του Πολυτεχνείου). Τα γεγονότα κυλάνε σα χιονοστιβάδα. Η 28η Οκτωβρίου γιορτάζεται από το λαό με μαχητικές αντιδικτατορικές διαδηλώσεις. Στις 4 του Νοέμβρη που είναι το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου οργανώνεται παλλαϊκή αντιδικτατορική διαδήλωση. Πραγματοποιούνται συγκρούσεις με την αστυνομία και συλλαμβάνονται 17 που θα δικαστούν λίγες μέρες μετά στις 8 του μηνός. Η δίκη αυτή θα αποτελέσει μια ακόμη ευκαιρία για να διαδηλώσουν ο λαός και η φοιτητική νεολαία τα αντιδικτατορικά τους αισθήματα. Γίνεται μεγάλη συγκέντρωση και κυριαρχούν τα συνθήματα: «Κάτω η Χούντα», «Δημοκρατία», «φτάνει η δικτατορία», «ο φασισμός δεν θα περάσει», «να παραιτηθεί η κυβέρνηση Μαρκεζίνη», «Λευτεριά στους κρατούμενους» κ.ά. Νέες επιθέσεις της αστυνομίας, νέες συγκρούσεις, νέες συλλήψεις. Όλα δείχνουν πως οι εξελίξεις θα είναι ραγδαίες.
Στους φοιτητικούς χώρους η κατάσταση είναι έκρυθμη. Ο Νοέμβρης βρίσκει τους φοιτητές της Γεωπονικής να πραγματοποιούν για δεύτερο δεκαπενθήμερο απεργία. Γίνονται συγκεντρώσεις στις σχολές χωρίς την άδεια των πρυτανικών αρχών. Πραγματοποιούνται συγκεντρώσεις και στη Θεσσαλονίκη. Γενικά επικρατεί μια κατάσταση αναβρασμού και ο χουντικός υπουργός Παιδείας Π. Σιφναίος αναγκάζεται να κάνει ελιγμό: Υπόσχεται ελεύθερες εκλογές στα Πανεπιστήμια μετά τις βουλευτικές εκλογές. Δηλώνει ότι θα επαναφέρει τους στρατευθέντες φοιτητές την Άνοιξη του ’74 κι ότι θα πάρει και άλλα μέτρα για «να εξαλειφθούν λυπηρά κατάλοιπα του πρόσφατου παρελθόντος». Οι φοιτητές δεν ξεγελιούνται.
Από τις 7 ως τις 14 Νοεμβρίου σημειώνεται άνοδος των αγώνων του φοιτητικού κινήματος. Στις 7 Νοέμβρη οι αγρονομοτοπογράφοι και οι χημικοί μηχανικοί του Πολυτεχνείου σε συγκέντρωσή τους διακηρύσσουν τα αιτήματα του φοιτητικού κινήματος και αποφασίζουν εκλογές για τις 27 Νοέμβρη. Στις 8- 12 Νοέμβρη: 1500 περίπου φοιτητές της ιατρικής κάνουν μαχητική συγκέντρωση στο Γουδί. 600 φοιτητές πραγματοποιούν μαχητική συγκέντρωση στην Πάτρα. Οι φοιτητές της Γεωπονικής αποφασίζουν να συνεχίσουν την αποχή. Στην Πάντειο και την Οδοντιατρική εξαναγκάζονται σε παραιτήσεις τα διορισμένα Δ.Σ. κ.λ.π.
Η χούντα επιχειρεί έναν ακόμη ελιγμό όταν στις 13 Νοέμβρη ο Σιφναίος πηγαίνει στο Πολυτεχνείο και προσπαθεί να πείσει τις επιτροπές αγώνα των 5 σχολών ότι δεν πρέπει να ζητάνε φοιτητικές εκλογές πριν τις βουλευτικές. Στην πραγματικότητα εκβιάζει λέγοντας ότι έχει το νομοσχέδιο για τις φοιτητικές εκλογές στην τσέπη και αν οι φοιτητές δεν το δεχτούν εκείνο που θα ακολουθήσει- αν ξεσπάσουν διαδηλώσεις και απεργίες- θα είναι η αιματοχυσία.
Στις 14 του Νοέμβρη στο Πολυτεχνείο γίνεται συγκέντρωση ώστε να πειστεί η σύγκλητος και να δώσει τυπικά την άδεια να γίνουν οι γενικές συνελεύσεις που έχουν οριστεί για το μεσημέρι. Το ίδιο χρονικό διάστημα στη Νομική πραγματοποιείται παμφοιτητική συγκέντρωση για να καθοριστεί η στάση των φοιτητών απέναντι στη άρνηση του Σιφναίου να πραγματοποιηθούν μέσα στο Φθινόπωρο οι φοιτητικές εκλογές. Κατά το μεσημέρι στο Πολυτεχνείο αρχίζουν οι γενικές συνελεύσεις ενώ στο προαύλιο συνεχίζεται η συγκέντρωση των φοιτητών με αντιδικτατορικά συνθήματα. Η ασυνομία ζώνει το κτήριο και οι σπουδαστές πετάνε νεράντζια στους αστυνομικούς. Στη Νομική που γίνεται η παμφοιτητική συγκέντρωση φτάνει η είδηση ότι στο Πολυτεχνείο γίνονται επεισόδια. Έτσι σε λίγο όλοι θα κατηφορίσουν προς το Πολυτεχνείο και θα μείνουν εκεί. Σε λίγο αρχίζει να συγκεντρώνεται λαός απ’ έξω. Το φρόνημα είναι υψηλό, ο αγωνιστικός ενθουσιασμός στο κατακόρυφο και η κατάληψη που κανείς δεν προπαρασκεύασε γεγονός. Μια κατάληψη που έμελλε να είναι η κορυφαία εκδήλωση του αντιδικτατορικού αγώνα κι ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας. Μια κατάληψη που βάφτηκε στο αίμα τις πρώτες πρωινές ώρες της 17ης Νοεμβρίου 1973.
3. Ο ΞΕΣΗΚΩΜΟΣ ΣΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ
Εκτός από τον ξεσηκωμό του λαού και των φοιτητών ενάντια στο Δικτατορικό καθεστώς στο Πολυτεχνείο της Αθήνας, ανάλογες εκδηλώσεις, το ίδιο χρονικό διάστημα, πραγματοποιήθηκαν στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και τα Γιάννενα. Φυσικά δεν ήταν εκδηλώσεις της ίδιας έκτασης και δυναμικότητας μ’ αυτές που ξεδιπλώθηκαν στην πρωτεύουσα, πράγμα φυσικό αφού ότι το φοιτητικό κίνημα της Αθήνας ήταν πιο μαζικό, πιο ώριμο και δοκιμασμένο στους αγώνες, πιο άμεσα συνδεδεμένο με τις εξελίξεις που συντελούνταν στη χώρα, πιο στενά δεμένο με τις αντιδικτατορικές οργανώσεις και την πάλη κατά της δικτατορίας γενικότερα. Όμως όταν μιλάμε για το Πολυτεχνείο ως ιστορικό γεγονός, όταν δηλαδή το αποδεσμεύουμε από το συγκεκριμένο χώρο και τόπο όπου υπάρχει ως ίδρυμα και χαρακτηρίζουμε μ’ αυτό- με τον όρο δηλαδή Πολυτεχνείο- ένα ολόκληρο κίνημα, οφείλουμε να αναφερόμαστε και στις αντιδικτατορικές εκδηλώσεις των άλλων πόλεων αν θέλουμε να έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα για το τι συνέβηκε στην Ελλάδα το Νοέμβρη του 1973.
Στη Θεσσαλονίκη
Τα γεγονότα της Αθήνας το Νοέμβρη του 1973 έγιναν γνωστά στη Θεσσαλονίκη την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου. Οι ειδήσεις, όπως ήταν φυσικό σε κείνες τις συνθήκες ήταν διογκωμένες. Μιλούσαν όχι μόνο για κατάληψη του Πολυτεχνείου στην Πρωτεύουσα αλλά κι ότι η Αθήνα ήταν σε κατάσταση γενικού ξεσηκωμού. Έτσι την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου οι φοιτητές μπαίνουν μαζικά στο Πολυτεχνείο της συμπρωτεύουσας και το καταλαμβάνουν. Ήταν γύρω στα 2.000 άτομα. Στη συνέχεια εκλέχτηκε Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή Κατάληψης καθώς και επιτροπές περιφρούρησης, σίτισης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και Τύπου. Το βράδυ της ίδιας μέρας γύρω στις 7 με 8 η ώρα άρχισε να λειτουργεί και ραδιοσταθμός. Το πρώτο μήνυμα που μεταδόθηκε έλεγε:
«Εμείς οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης σήμερα 16 Νοεμβρίου καταλάβαμε το κτήριο του Πολυτεχνείου για να εκφράσουμε την αντίθεσή μας στη Χούντα, η οποία καταπιέζει όλο τον ελληνικό λαό. Διατρανώνοντας την πίστη μας στο δίκαιο αγώνα μας, είμαστε δε σίγουροι ότι το τέλος των προσπαθειών μας θα στεφθεί από επιτυχία. Ζήτω η λευτεριά».
Τα κύρια συνθήματα που θα δώσουν τον τόνο στην κατάλήψη είναι αντιδικτατορικά και ανιιμπεριαλιστικά. Όπως αυτά που φώναζαν οι φοιτητές στην Αθήνα.
Αργά το βράδυ άρχισαν να φτάνουν ειδήσεις από την Αθήνα ότι γίνονται συγκρούσεις κι ότι υπάρχουν νεκροί και τραυματίες. Όμως κανένας από τους συγκεντρωμένους φοιτητές δεν δείχνει να δειλιάζει, σε κανενός το μυαλό δεν περνάει η ιδέα για αποχώρηση.
Από τα μεσάνυχτα και μετά το πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης θα περικυκλωθεί και από στρατιωτικές δυνάμεις οι οποίες θα προστεθούν στις δυνάμεις της αστυνομίας και των τραμπούκων που είχαν ζώσει το ίδρυμα από την αρχή.
Η εκκένωση του Πολυτεχνείου πραγματοποιήθηκε στις 4 το πρωί του Σαββάτου όταν μπροστά στην πύλη είχαν φτάσει τα τανκς και είχαν παραταχθεί οι λοκατζήδες, οι ασφαλίτες και οι τραμπούκοι. Οι καθεστωτικοί είχαν υποσχεθεί ότι δεν θα πείραζαν κανένα. Όμως πιάστηκαν και οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια 250 άτομα.
Στην Πάτρα και στα Γιάννενα
Το φοιτητικό κίνημα στην Πάτρα είχε ιστορία αγώνων από τις αρχές του ’72. Αξιοσημείωτη ήταν επίσης η παρέμβασή του στις νόθες φοιτητικές εκλογές το Νοέμβρη του ίδιου χρόνου όπου έγινε δυνατό να κατέβει δημοκρατικό ψηφοδέλτιο και να αποκαλυφθεί η νοθεία.
Το Μάρτη του ’73 ύστερα από σύγκρουση φοιτητών και αστυνομικών στη φοιτητική λέσχη συνελήφθησαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη, για σωρεία αδικημάτων, 8 φοιτητές. Η δίκη τους που ορίστηκε, όχι τυχαία, τον Αύγουστο ήταν μία ακόμη πρόκληση για αγώνα. Οργανώθηκαν συγκεντρώσεις και μια μεγάλη διαδήλωση με αποτέλεσμα τέσσερις φοιτητές να αθωωθούν και τέσσερις να καταδικαστούν με αναστολή.
Τη μέρα που γίνεται η κατάληψη του Πολυτεχνείου στην Αθήνα οι φοιτητές της Πάτρας πραγματοποιούν συγκέντρωση- συζήτηση για να αποφασίσουν τις ενέργειες στις οποίες θα προχωρήσουν. Την επομένη 1800 και πάνω φοιτητές προχωρούν στην κατάληψη του κεντρικού κτηρίου του Πανεπιστημίου, στην οδό Κορίνθου. Συγκροτούν επιτροπές, βγάζουν ψηφίσματα, αναρτούν πανώ, ανεβαίνουν στην ταράτσα και ρίχνουν αντιχουντικά και αντιιμπεριαλιστικά συνθήματα. Ο λαός της πόλης συμπαρίσταται στα παιδιά του συρρέοντας στο χώρο της κατάληψης, φέρνοντας τρόφιμα αλλά και χρήματα. Επίσης κατά τα πρότυπα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης τίθεται σε λειτουργία ραδιοφωνικός σταθμός που μεταδίδει στα μεσαία, στους 1600 χιλιοκύκλους, όλο το εικοσιτετράωρο. Το πρώτο μήνυμα λέει:
«Εμείς οι φοιτητές του Πανεπιστημίου της Πάτρας παρακολουθούμε από κοντά τον δύσκολο αγώνα των συναδέλφων μας της Αθήνας για την αποκατάσταση των λαϊκών ελευθεριών. Τασσόμενοι στο πλευρό τους δηλώνουμε ότι θα αγωνιστούμε όλοι ενωμένοι μέχρι την τελική νίκη».
Πέραν της κατάληψης οι φοιτητές φροντίζουν να σκορπίσουν το πνεύμα του αγώνα έξω από την πύλη του πανεπιστημιακού κτηρίου, προκαλώντας μια μεγάλη διαδήλωση που θα φτάσει ως τα Ψηλά Αλώνια και στην οποία θα πάρουν μέρος εργάτες και άλλοι εργαζόμενοι πολίτες.
Το βράδυ της Παρασκευής 16 Νοεμβρίου κάποια τάνκς άρχισαν να κινούνται από το ΚΕΤΧ ενώ μπροστά στο πανεπιστήμιο μαζεύονται αστυνομικοί οι οποίοι προκαλούν και χτυπούν τους συγκεντρωμένους. Υπό αυτές τις συνθήκες με απόφαση της Συντονιστικής Επιτροπής οργανώνεται η συντεταγμένη εκκένωση του κτηρίου η οποία και ματαιώνει το σχέδιο των δυνάμεων καταστολής για εισβολή στο ίδρυμα. Η αστυνομία που εκείνη τη στιγμή δεν θα καταφέρει να κάνει συλλήψεις θα εξαπολύσει τις επόμενες μέρες και ώρες σωστό ανθρωποκυνηγητό.
Στα Γιάννενα οι φοιτητές κατέλαβαν το Πανεπιστήμιο για λίγες ώρες. Κυρίως δραστηριοποιήθηκαν κάνοντας συγκεντρώσεις, εκδίδοντας ψηφίσματα και άλλο αντιδικτατορικό υλικό, ενημερώνοντας το λαό και καλώντας τον να δράσει για να κερδίσει την ελευθερία και την Εθνική ανεξαρτησία του. Την τελευταία μέρα του ξεσηκωμού της Αθήνας οι φοιτητές και οι εργαζόμενοι των Ιωαννίνων θα πραγματοποιήσουν μεγάλη αντιδικτατορική διαδήλωση που θα ξεκινήσει από το χώρο του Πανεπιστημίου, θα διασχίσει την πόλη και θα καταλήξει στη Νομαρχία.
4. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΞΕΣΗΚΩΜΟΥ
Τετάρτη 14 Νοέμβρη 1973: Το φοιτητικό κίνημα βρίσκεται σε αναβρασμό ύστερα από την προσπάθεια εκβιασμού- εκφοβισμού που επιχείρησε την προηγούμενη μέρα η χούντα, όταν ο υπουργός της για θέματα Παιδεία Π. Σιφναίος, επικαλούμενος ως δεύτερη εναλλακτική λύση τον κίνδυνο της αιματοχυσίας, κάλεσε τους φοιτητές να δεχτούν την αναβολή των εκλογών στους οιτητικούς συλλόγους για μετά τις βουλευτικές εκλογές (μετά δηλαδή τις 15 Φλεβάρη του 1973).
Στο Πολυτεχνείο ορίζονται γενικές συνελεύσεις των σχολών για το μεσημέρι της Τετάρτης ενώ το πρωί της ίδιας μέρας στην αυλή του ιδρύματος πραγματοποιείται παμπολυτεχνική συγκέντρωση για να πιεστεί η Σύγκλητος να δώσει την τυπική άδεια πραγματοποίησης των συνελεύσεων. Την ίδια ώρα της συγκέντρωσης οι επιτροπές των πέντε πολυτεχνικών σχολών συνεδριάζουν για να συζητήσουν κοινή πρόταση που θα κατέβει στις μεσημεριανές γενικές συνελεύσεις. Κι ενώ αυτά συμβαίνουν στο Πολυτεχνείο, στη Νομική πραγματοποιείται παμφοιτητική συγκέντρωση για να καθοριστεί στάση αντιμετώπισης της πρόκλησης Σιφναίου.
Το μεσημέρι της Τετάρτης αρχίζουν στο Πολυτεχνείο οι γενικές συνελεύσεις ενώ στο προαύλιο εκατοντάδες φοιτητές συνεχίζουν την συγκέντρωσή τους φωνάζοντας αντιδικτατορικά συνθήματα. Η αστυνομία που έχει ζώσει το κτήριο προκαλεί και οι φοιτητές απαντούν πετώντας νεράντζια. Αυτές οι αψιμαχίες φτάνουν στη Νομική διογκωμένες: Στο Πολυτεχνείο γίνεται το σώσε…
Έτσι οι συγκεντρωμένοι φοιτητές της Νομικής αποφασίζουν να κατέβουν προς το Πολυτεχνείο και να μοιραστούν την τύχη των συναδέλφων τους. Στη Κάνιγγος και τη Στουρνάρη συγκρούονται με την αστυνομία που έχει αποκλείσει της προσβάσεις προς το Μετσόβιο. Οι περισσότεροι σπάνε τον κλοιό και μπαίνουν στο Πολυτεχνείο. Όσοι δεν τα καταφέρνουν συγκροτούν διαδηλώσεις προς την Ακαδημίας και την Ομόνοια.
Ως αυτή τη στιγμή κανένας δεν μπορεί να φανταστεί την εξέλιξη των πραγμάτων. Κατά το απόγευμα όμως, όταν τελειώνουν οι γενικές συνελεύσεις αρχίζει να συζητιέται η παραμονή στο χώρο του Πολυτεχνείου για το βράδυ της Τετάρτης. Προς αυτή την εξέλιξη ευνοεί και το γεγονός ότι γύρω από το ίδρυμα μαζεύεται κόσμος και υπάρχει συμπαράσταση. Πάντως η κατάληψη δεν είχε σχεδιαστεί. Προήλθε «αυθόρμητα» από την πορεία που πήραν τα πράγματα.
Όταν πια είναι καθαρό ότι τουλάχιστον για το βράδυ της Τετάρτης οι φοιτητές θα μείνουν μέσα στο Πολυτεχνείο, με πρωτοβουλία της ΚΝΕ και της ΑντιΕΦΕΕ συγκροτείται η πρώτη Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα και επιβάλλεται έλεγχος- αν και χαλαρός- σε μια σειρά λειτουργίες (μεγάφωνα, σταθμός, συνθήματα κ.ά), οργανώνεται η σίτιση, η περιφρούρηση κ.λ.π.
Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 1973: Το πρωί η μαζικότητα και ο ενθουσιασμός της εκδήλωσης έχει πέσει αλλά κατά το μεσημέρι η λαϊκή συμπαράσταση μεγαλώνει απότομα. Στο χώρο του Πολυτεχνείου φτάνουν οργανωμένοι εργάτες, οικοδόμοι με πλακάτ, νέοι κάθε ηλικίας, μαθητές που μόλις έχουν σχολάσει από τα σχολεία τους. Η κοινωνική σύνθεση των συγκεντρωμένων θα ολοκληρωθεί όταν στο χώρο της εκδήλωσης θα φτάσουν πολυάριθμοι αγρότες των Μεγάρων που προηγουμένως είχαν συγκεντρωθεί έξω από τον Άρειο Πάγο διαμαρτυρόμενοι για τις απαλλοτριώσεις χάριν της ιδρύσεως διυλιστηρίου του Ωνάση.
Η συμπαράσταση του λαού ανεβάζει το αγωνιστικό φρόνημα. Από τις 12 το μεσημέρι στους 1015 χιλιοκύκλους λειτουργεί νέος πομπός των εξεγερμένων φοιτητών- πολύ πιο ισχυρότερος από τον προηγούμενο- που εκπέμπει σ’ ολόκληρο το λεκανοπέδιο της Αττικής και αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα αφύπνισης των λαϊκών συνειδήσεων. Μέσα στο Πολυτεχνείο δυναμώνει η εσωτερική οργάνωση των φοιτητών, τα συνθήματα αποκτούν πια σαφή αντιχουντικό και αντιαμερικανικό περιεχόμενο.
Από τη νύχτα της Πέμπτης γίνονται γενικές συνελεύσεις από τις οποίες θα προκύψει άμεσα νέα συντονιστική επιτροπή αποτελούμενη από 32 μέλη: 7 είναι της ΑντιΕΦΕΕ, 8 του Ρήγα Φεραίου, 3-4 οργανωμένοι αριστεριστές και οι υπόλοιποι διαφόρων τάσεων, βασικά ανοργάνωτοι αριστεριστές. Υπήρχαν επίσης 2 εκπρόσωποι της «εργατικής συνέλευσης».
Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1972: Το Πολυτεχνείο είναι και πάλι στο πόδι. Εκατοντάδες φοιτητές μοιράζουν προκηρύξεις στους δρόμους. Άλλοι γαζωμένοι στα κιγκλιδώματα φωνάζουν αντιχουντικά και αντιιμπεριαλιστικά συνθήματα. Μικτές ομάδες φοιτητών και εργατών τρέχουν στους χώρους δουλειάς για να μεταφέρουν το μήνυμα της εξέγερσης. Ο σταθμός εκπέμπει και τα μεγάφωνα μεταδίδουν την φωνή των ελευθέρων φοιτητών, των αγωνιζόμενων ελλήνων. Χιλιάδες λαού συγκεντρώνονται από νωρίς έξω από το κτήριο.
Το μεσημέρι συνεδριάζει για πρώτη φορά ύστερα από την εκλογή της η νέα Συντονιστική Επιτροπή. Η συνεδρίαση είναι θυελλώδης. Συζητιέται το περιεχόμενο της Διακήρυξης που εκ των πραγμάτων θα προσδιορίζει τον πολιτικό χαρακτήρα της κατάληψης. Τελικά εγκρίνεται η ιστορική ανακοίνωση που προσδιορίζει με απόλυτη σαφήνεια ότι ο χαρακτήρας της εκδήλωσης είναι αντιφασιστικός- αντιιμπεριαλιστικός.
Από το απόγευμα της Παρασκευής, ιδιαίτερα δε τις πρώτες βραδινές ώρες, φαίνεται ότι τα πράγματα οδηγούνται σε σύγκρουση. Έξω από το Πολυτεχνείο, στο κέντρο της Αθήνας πραγματοποιούνται συμπλοκές διαδηλωτών με την αστυνομία. Τα δακρυγόνα και τα καπνογόνα πέφτουν βροχή στο κέντρο της Πόλης. Πολλά άτομα τραυματίζονται και μεταφέρονται στο Πολυτεχνείο. Επίσης ο Σταθμός Α’ Βοηθειών είναι γεμάτος από τραυματίες. Ο σταθμός των φοιτητών κάνει έκκληση για φάρμακα, ιατρικά εργαλεία, γιατρούς και ασθενοφόρα.
Τώρα πια το ενδιαφέρον των φοιτητών και των άλλων διαδηλωτών έχει στραφεί εντελώς στο πρόβλημα της επικείμενης επίθεσης των καθεστωτικών δυνάμεων. Έτσι ανεγείρονται οδοφράγματα κοντά στο Πολυτεχνείο και γι’ αυτό το σκοπό χρησιμοποιούνται αυτοκίνητα, τρόλεϊ, λεωφορεία και ότι άλλο είναι πρόσφορο γι’ αυτή τη δουλειά. Γύρω στις 10 το βράδυ, στην περιοχή του Πολυτεχνείου ακούγονται πυροβολισμοί. Τα δακρυγόνα και τα καπνογόνα πέφτουν βροχή, οι τραυματίες πολλαπλασιάζονται, το ίδιο και οι εκκλήσεις για φαρμακευτικό υλικό, γιατρούς και ασθενοφόρα. Κατά τις 11 οι πυροβολισμοί γενικεύονται, οι διαδηλωτές ενισχύουν τα οδοφράγματα και ο σταθμός των φοιτητών απευθύνει εκκλήσεις στο λαό των Αθηνών για ενεργό συμπαράσταση.
Ώρα δώδεκα τα μεσάνυκτα: Από τους στρατώνες του Γουδί και του Διονύσου βγαίνουν οι πρώτες στρατιωτικές μονάδες και κατευθύνονται προς το Πολυτεχνείο.
Σάββατο 17 Νοεμβρίου 1973: Από τη στιγμή που ο στρατός θα κάνει την εμφάνισή του στο Πολυτεχνείο ο ραδιοσταθμός της εξέγερσης αλλά και οι φοιτητές που είναι γαζωμένοι στα κάγκελα ρίχνουν συνθήματα συναδέλφωσης λαού και στρατού. μπροστά στην πύλη του Πολυτεχνείου τα τάνκς θα φτάσουν στις 2 πάρα τέταρτο, το πρωί του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου. Κι ενώ οι προβολείς τους θα φωτίζουν το χώρο, ενώ οι κάνες τους θα τους σημαδεύουν, οι εξεγερμένοι φοιτητές θα τραγουδούν τον Εθνικό ύμνο και θα φωνάζουν: «Ο στρατός με το λαό», «Είσαστε αδέλφια μας», «Όχι άλλο αδελφικό αίμα», «Ο στρατός μαζί μας».
Στις 3 παρά τέταρτο οι αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές καλούν με τηλεβόα τους φοιτητές να εκκενώσουν το χώρο της κατάληψης.
Στις 3 ακριβώς ένα τανκ πέφτει στην κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου και την γκρεμίζει. Θα ακολουθήσουν συμπλοκές αστυνομικών και φοιτητών μέσα στους χώρους του ιδρύματος και τους γύρω δρόμους. Λίγα λεπτά πριν ο σταθμός των ελεύθερων πολιορκημένων έδινε το τελευταίο μήνυμά του: «Τώρα μπαίνουν μέσα. Βλέπω έναν έφεδρο ανθυπολοχαγό. Ξέρω τι με περιμένει. Εδώ Πολυτεχνείο… εδώ Πολυτεχνείο… Αγαπητοί ακροατές θα διακόψουμε για λίγο τη μετάδοση. Μείνετε στους δέκτες σας στο ίδιο μήκος κύματος». Ακολούθησε ο εθνικός ύμνος και στη συνέχεια ο σταθμός καταστράφηκε για να μην χρησιμοποιηθεί από το στρατό και την αστυνομία.
Μετά την «άλωση» του Πολυτεχνείου
Οι συγκρούσεις του λαού με το δικτατορικό καθεστώς δεν σταματάνε με την «άλωση» Πολυτεχνείου από τα τάνκς και το μακελειό που ακολούθησε. Το Σαββατοκύριακο 17 και 18 Νοεμβρίου οι μαζικές συγκεντρώσεις, οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις με τα όργανα της τάξης συνεχίζονται. Τώρα στους δρόμους κυριαρχούν οι εργάτες, οι οικοδόμοι, ο μαθητόκοσμος και μετά έρχονται οι φοιτητές.
Το Σάββατο το πρωί οι οικοδόμοι δεν πάνε στα γιαπιά, πολλά εργοστάσια αδειάζουν, τα γραφεία κλείνουν και οι μαθητές από τα σχολεία κατεβαίνουν στους δρόμους τους ελεγχόμενους από τα άρματα μάχης. Στις 10 το πρωί διαδηλώσεις ξεφυτρώνουν παντού: στην πλατεία Κοτζιά, στην Ομόνοια, στην Πειραιώς, στην Πατησίων μπροστά στον ΟΤΕ, στη Βικτώρια, στην πλατεία Αμερικής, στα Χαυτεία, στη Σταδίου και λίγο αργότερα στη Βάθης, στη Μητρόπολη, στην Ακαδημίας, στου Φιξ, στο Σύνταγμα. Στο Αιγάλεω ο μαθητόκοσμος ξεσηκώνεται και καταλαμβάνει πρόσκαιρα το Δημαρχείο. Από τη Ριζούπολη ένας παράνομος πομπός καλεί το λαό να ξεσηκωθεί. Σε λίγο τα ραδιογωνιόμετρα της Ασφάλειας θα τον ανακαλύψουν.
Απέναντι στον άοπλο λαό τα όργανα του καθεστώτος δεν θα διστάσουν να πυροβολήσουν στον ψαχνό με αποτέλεσμα να υπάρξουν πολλοί νεκροί και τραυματίες. Όμως ο λαός δεν γονατίζει. Νέο κύμα διαδηλώσεων θα ξεχυθεί στους δρόμους της στρατοκρατούμενης πρωτεύουσας την Κυριακή 18 Νοεμβρίου και θα κρατήσουν ως αργά το βράδυ. Τα όργανα της χούντας χτυπάνε και πάλι στον ψαχνό ότι κινείται και οι συλλήψεις πολιτών δίνουν και παίρνουν. Δύο μέρες αργότερα το καθεστώς θα παραδεχτεί τη σύλληψη 866 προσώπων (στην πραγματικότητα οι συλλήψεις ήταν πολλαπλάσιες) και δίνει στοιχεία για την κοινωνική τους ταυτότητα: 475 εργάτες, 268 φοιτητές, 74 μαθητές και 49 σπουδαστές του Πολυτεχνείου.
Τη Δευτέρα η «τάξις» έχει αποκατασταθεί. Ο στρατιωτικός νόμος εν πλήρη ισχύ, οι συλλήψεις συνεχίζονται, η πρωτεύουσα στρατοκρατείται και ο επίσημος απολογισμός- που σε αριθμούς σίγουρα υστερεί της πραγματικότητας- κάνει λόγο για 18 νεκρούς «πλήρως βεβαιωθέντες», για 16, τουλάχιστον, νεκρούς «βασίμως προκύπτοντες» και τραυματισμένους 1103 πολίτες και 61 αστυνομικούς. Όπως αργότερα κατατέθηκε, με επίσημα στοιχεία, στη δίκη του Πολυτεχνείου τις μέρες του ξεσηκωμού η αστυνομία έριξε 34 χιλιάδες σφαίρες και 300 χιλιάδες έριξε ο στρατός. Είναι κι αυτό ένα στοιχείο απολογισμού. Μα πάνω από κάθε τέτοιο ή άλλο απολογισμό είναι το μήνυμα εκείνων των ημερών ότι χωρίς αντίσταση, χωρίς αγώνα και θυσίες τίποτα δεν κερδίζεται. Αν λοιπόν άφησε κάτι μεγάλο και σημαντικό το Πολυτεχνείο, πέρα από τη θυσία και την αυτοθυσία ως στάση ζωής, είναι αυτό το ανυπότακτο πνεύμα αντίστασης σε κάθε ντόπιο και ξένο δυνάστη.
