Γράφει ο Παναγιώτης Ζαβουδάκης.
Κίνηση που ταράζει τα νερά χαρακτηρίστηκε η αντίδραση παικτών, ομάδων και παραγόντων του NBA να διακόψουν τους αγώνες -πιθανότατα και το ίδιο το πρωτάθλημα- διαμαρτυρόμενοι για τους εννέα (!) πισώπλατους πυροβολισμούς που δέχτηκε ο αφροαμερικάνος Jacob Blake από λευκούς αστυνομικούς στην Κενόσα του Ουισκόνσιν.
Οι παίκτες του NBA -στη συντριπτική πλειοψηφία τους μαύροι- βρήκαν αυτό τον τρόπο για να διαμαρτυρηθούν για την αλματωδώς αυξανόμενη θανατηφόρα βία που ασκούν -λευκοί στη συντριπτική πλειοψηφία τους- αστυνομικοί κατά μαύρων υπόπτων (με ή χωρίς εισαγωγικά).
Για τα ρατσιστικά περιστατικά στη «γη της ελευθερίας» έχουν γραφτεί πολλά και δεν χρειάζεται τούτη τη στιγμή να ειπωθούν πολλά παραπάνω. Κανείς, μέσα κι έξω από τις ΗΠΑ, δεν πίστεψε στα σοβαρά ότι η αμερικανική κοινωνία έγινε ανεκτική στη διαφορετικότητα επειδή πριν από μισό αιώνα καταργήθηκε τυπικά το απαρτχάιντ των ειδικών θέσεων στα μέσα μεταφοράς και ο αποκλεισμός από εκπαιδευτικά ιδρύματα για όσους δεν διέθεταν κατάλευκη επιδερμίδα.
Οι ανισότητες απλά φτιασιδώθηκαν. Τα «σκούρα» παιδιά κλείστηκαν σε γκέτο όπου θεωρούνται εν δυνάμει εγκληματίες. Αντίθετα, τα λευκά παιδιά συνεχίζουν να αποτελούν την οικονομική και πολιτική ελίτ της χώρας και οι χαμηλότερων προσόντων λευκοί αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του αστυνομικού σώματος. Φυσικά, υπάρχουν και κάποιες αποκλίσεις από αυτό τον κανόνα, όταν δηλαδή μαύροι γίνονται καλά αμειβόμενοι αθλητές, ηθοποιοί, στελέχη ακόμα και πολιτικοί. Όλα τούτα «επιτρέπονται» για να διαιωνίζεται το παραμύθι του «αμερικάνικου ονείρου» όπου κάποιος ευημερεί «αν δουλεύει σκληρά».
Τα περιστατικά θανατηφόρας αστυνομικής βίας συμβαίνουν για δυο λόγους. Ο ένας είναι ότι κάθε μαύρος στις ΗΠΑ θεωρείται πρώτα εγκληματίας και μετά ο,τιδήποτε άλλο. Ο άλλος είναι πως οι λευκοί αστυνομικοί, που ως επί το πλείστον είναι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και σε μεγάλο βαθμό εμφορούνται από ρατσιστικές αντιλήψεις, ξέρουν πως βρίσκονται στο απυρόβλητο ακόμα κι αν υπερβάλλουν κατά την «εκτέλεση του καθήκοντος». Έτσι είναι η αστυνομία σε κάθε χώρα και χρονική περίοδο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που στη χώρα μας ο λαός ακόμα αποκαλεί τον αστυνομικό «μπάτσο»[1].
Πριν από λίγες εβδομάδες η παγκόσμια κοινή γνώμη συνταράχτηκε από την απάνθρωπη δολοφονία του George Floyd από λευκούς αστυνομικούς. Έγιναν διαμαρτυρίες, κινήματα συμπαράστασης, hashtags, αλλά τίποτα επί της ουσίας δεν άλλαξε. Έτσι φτάσαμε στην επίθεση κατά του Jacob Blake που σίγουρα θα προκαλέσει κι αυτή αντιδράσεις μέχρι να καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός ως την επόμενη δολοφονία.
Αναμφισβήτητα οι παίχτες του NBA, όπως κάθε μαύρος πολίτης των ΗΠΑ, έχουν μεγάλη ευαισθησία σε θέματα ρατσισμού γιατί δεν ξεχνούν πως χάρη στο ιδιαίτερο ταλέντο τους και την αναγνωρισιμότητά τους δεν είναι κι αυτοί μέσα στα θύματα της αστυνομικής βίας. Κάποιοι, λιγότερο αναγνωρίσιμοι, δεν την απέφυγαν εντελώς ενώ άλλοι, όπως ο Vince Carter, τονίζουν πως έχουν πάντα επάνω τους ταυτότητα και κινητό ακόμα κι όταν βγάζουν έξω τα σκουπίδια. Τούτη την ευαισθησία τους, οι παίκτες την έχουν δείξει πολλές φορές στο παρελθόν, τη δείχνουν και τώρα.
Θρυαλλίδα των εξελίξεων ήταν η απόφαση των παικτών των Milwaukee Bucks να μην πάρουν μέρος σε προγραμματισμένο αγώνα διαμαρτυρόμενοι για το νέο κρούσμα αστυνομικής βίας και απαιτώντας την τιμωρία των ενόχων. Η απόφαση αυτή μέσα σε λίγη ώρα προκάλεσε την απόφαση κι άλλων ομάδων να μη συνεχίσουν να ζουν στη «φούσκα του NBA» όσο έξω απ’ αυτή η ανθρώπινη ζωή δεν αξίζει σεντ.
Οι πρώτες αντιδράσεις δείχνουν πως η κοινή γνώμη επικροτεί την απόφαση των αθλητών ενώ δεν είναι λίγοι οι μαύροι αθλητές και άλλων αθλημάτων που σκέφτονται να αντιδράσουν αναλόγως. Τη συμπαράστασή του έσπευσε να εκφράσει και ο τέως «πλανητάρχης» Ομπάμα, ο μοναδικός ως τώρα μαύρος πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος όμως στις δυο θητείες του όχι μόνο δεν πήρε ουσιαστικά μέτρα κατά των διακρίσεων και των δολοφονιών αλλά επί των ημερών του οι άσκοπες -και ουσιαστικά ατιμώρητες- δολοφονίες μαύρων από λευκούς αστυνομικούς αυξήθηκαν.
Ανεξάρτητα από τις αντιδράσεις, η κίνηση των ακριβοπληρωμένων παικτών είναι ιδιαίτερα σημαντική σημειολογικά για τα δεδομένα της κοινωνίας των ΗΠΑ. Ενδεχομένως το επόμενο διάστημα θα πυροδοτήσει κι άλλες αντιδράσεις στο εσωτερικό φέρνοντας ξανά το πρόβλημα στο προσκήνιο. Θα επιφέρει λύσεις; Πιθανότατα όχι. Κι αυτό το λέμε με κάθε σεβασμό προς τους αθλητές των οποίων τα κίνητρα και τις ευαισθησίες δεν αμφισβητούμε.
Η προϊστορία είναι κείνη που μας κάνει κυνικά σκεπτικιστές. Μη ξεχνάμε πως τα τελευταία χρόνια στην αμερικάνικη κοινωνία κι άλλες φορές έχουν υπάρξει κινήματα και κινήσεις σ’ αυτή την κατεύθυνση. Από το “Black Lives Matter” μέχρι το “I Can’t Breathe” και το “No More”. Πέτυχαν να συσπειρώσουν σε ένα βαθμό τους μαύρους και λατίνους και να προσελκύσουν κι αρκετούς λευκούς υποστηρικτές κατά των ανισοτήτων. Καμμιά όμως δομή δεν πειράχτηκε, τίποτα δεν βελτιώθηκε, αντίθετα τα περιστατικά συνεχίζονται με ακόμα μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα. Ακόμα και τα αιτήματα αυτού του ιδιότυπου κινήματος δίνουν μεγάλα περιθώρια στο κατεστημένο να εκτονώσει την κρίση χωρίς δομικές αλλαγές. Την «τιμωρία των ενόχων» ζήτησαν οι παίκτες των Bucks και κατ’ επέκταση οι αθλητές που ξεσηκώθηκαν. Λες κι αν αυτό συμβεί, το πρόβλημα θα λυθεί και δεν θα υπάρξουν νέοι Floyd και νέοι Blake.
Αυτό δε σημαίνει πως δεν πρέπει να χαιρετιστεί η πρωτοβουλία των αθλητών του NBA, που στο κάτω κάτω θα μπορούσαν να απολαμβάνουν τα προνόμια που τους παρέχουν η τύχη, το ταλέντο και η δουλειά τους, ζώντας μέσα στη «φούσκα του NBA». Αντ’ αυτού, προτίμησαν το δρόμο της αντίδρασης. Από μόνη της δεν πρόκειται ν’ αλλάξει πολλά, αν δεν υπάρξει δίπλα και πίσω της ένα κίνημα που θα τη στηρίξει, θα απαιτήσει και θα επιβάλλει δομικές κοινωνικές αλλαγές σε όφελος των καταπιεσμένων αυτής της χώρας.
Όσοι λοιπόν θα σπεύσουν να δώσουν σ’ αυτή την ενέργεια υπερφυσικές διαστάσεις, βγάζοντας τη από το πλαίσιο στο οποίο συμβαίνει, καλό θα είναι να μην περιμένουν κοινωνικές επαναστάσεις που θα ξεκινήσουν από τη «φούσκα του NBA». Για να παραφράσουμε τον Καρλ Μαρξ (που αποστόμωνε όσους αποθέωναν τις δυνατότητες που δίνουν στους επαναστάτες οι εκλογές για το αστικό κοινοβούλιο) «αν το NBA μπορούσε ν’ αλλάξει τον κόσμο, θα ήταν παράνομο».
[1] «Γιατί όμως ο αστυνομικός αποκαλείται μπάτσος; Είναι απλό. Προπολεμικώς και μεταπολεμικώς, εις την Ελλάδα, οι αστυνομικοί ήσαν κατά κανόνα αγράμματοι, και ευκόλως καθοδηγούμενοι από αυταρχικά καθεστώτα. Ό,τι τους έλεγε η εκάστοτε εξουσία το υιοθετούσαν. Έτσι, σπανίως εσέβοντο τα δικαιώματα του πολίτη, σπανίως ήσαν ευγενικοί και συχνά βιαιοπραγούσαν σωματικώς επί του πολίτη, ασχέτως άν δεν είχε διαπράξει αδίκημα. Αυτό ήτο κανόνας διά την Χωροφυλακή υπαίθρου, ενώ κάποιο ευγενικό Ευρωπαϊκό στύλ ενεφάνιζε η Αστυνομία Πόλεων, σχεδιασμένη εις τα πρότυπα της Scottland Yard. Ακραίο φαινόμενο ήταν οι βασανισμοί μέχρι θανάτου ή παραλύσεως πολιτών επί δικτατορίας των συνταγματαρχών (Οπρόπουλος, Μουστακλής, Τσαρουχάς, Μανδηλαράς). Το βιβλίο του Περικλή Κοροβέση «Ανθρωποφύλακες» που αναγνώσθηκε στό Συμβούλιο της Ευρώπης το 1971 είναι ανατριχιαστικό (γκλόμπ στόν πρωκτό, ξερίζωμα νυχιών με τανάλια, ραβδισμοί στά πέλματα μέχρις αιμορραγίας (φάλαγγας) κλπ. Με απλά λόγια, με το παραμικρό έπεφτε σφαλιάρα, μπάτσος, ρόπαλο, ή και σφαίρα. Δικαίως λοιπόν ο λαός μας τους προσήψε αυτό τον υβριστικό χαρακτηρισμό».
Από το βιβλίο «Η Ψυχολογία των ύβρεων και των ιδιωματισμών» του Δρα Χαράλαμπου Γκούβα, 2002
