Εργατικός Αγώνας

Για τον εθνικισμό και τον ρατσισμό

 

Ένα ιδιαίτερα επίκαιρο άρθρο του Θανάση Παπαρήγα.

Η πολιτική και η κοινωνική ζωή της χώρας, η οποία, από τα μέσα του 2015 βρισκόταν σε λήθαργο -παρά τα εξοντωτικά μέτρα που επέβαλε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ- τις τελευταίες ημέρες άρχισε να αναταράσσεται και να κινείται σε φρενήρεις ρυθμούς.

 Αιτία (ή αποτέλεσμα;) το εθνικιστικό συλλαλητήριο για το Μακεδονικό στη Θεσσαλονίκη, το οποίο, πέραν κάθε προσδοκίας, συγκέντρωσε εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου.

Μας αρέσει δεν μας αρέσει -που δεν μας αρέσει- η συγκέντρωση αυτή πυροδότησε πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες, οι οποίες απειλούν να ταράξουν τις υφιστάμενες ισορροπίες και να δημιουργήσουν νέα πολιτικά δεδομένα.

Είναι βέβαια αρνητικό ότι τον τόνο στα εθνικιστικά αυτά συλλαλητήρια το δίνουν αστικοεθνικιστικά στοιχεία και ακροδεξιοί.

Πρέπει όμως να συνεκτιμηθεί το γεγονός, ότι οι μάζες, έστω και σε λανθάνουσα μορφή, βρίσκονται και πάλι σε κίνηση.

Και αυτό σημαίνει ότι ήλθε κι πάλι η ώρα της δράσης. Γιατί πρώτα και κύρια, το εργατικό και επαναστατικό κίνημα, δεν θα πρέπει να φοβάται τον κόσμο, ακόμα και όταν αυτόν κινητοποιείται από συντηρητικές ή και αντιδραστικές δυνάμεις.

Πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη στο λαό, ειδικά σήμερα που το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον δείχνει τόσο ρευστό. Αν υπάρξουν οι αναγκαίες πολιτικές παρεμβάσεις, είναι δυνατό, ο κόσμος που τρέχει σήμερα σε εθνικιστικά συλλαλητήρια, να μετατραπεί σε μία τεράστια κοινωνική δύναμη, που σαρώσει στο διάβα της τους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς στην βαλκανική χερσόνησο, θα τσακίσει τους εγχώριους και ξένους δυνάστες που επί οκτώ χρόνια βασανίζουν το λαό αυτής της χώρας, ώστε η Ελλάδα να αλλάξει σελίδα.

Αρκεί αυτοί που οραματίζονται μία διαφορετική οργάνωση της οικονομίας και της κοινωνίας στη χώρα να έχουν εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους και να εμπιστεύονται τον ελληνικό λαό.

Χωρίς αυτές τις δύο προϋποθέσεις, όποια πρωτοβουλία και αν αναληφθεί, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία.

Στη μάχη αυτή χρειάζονται ισχυρά ιδεολογικά και πολιτικά όπλα.

Και επειδή πολύ θολούρα υπάρχει στις τάξεις της Αριστεράς γύρω από το εθνικό ζήτημα -σε τέτοιο βαθμό ώστε να αυτοακυρώνεται ως πολιτική ύπαρξη- θεωρούμε ότι το άρθρο του αείμνηστου Θανάση Παπαρήγα για τον ρατσισμό και τον εθνικισμό που γράφηκε το μακρινό 1995 στην ΚΟΜΕΠ θα βοηθήσει τους κομμουνιστές και δημοκράτες πολίτες να χαράξουν σωστή πολιτική γραμμή στο μακεδονικό ζήτημα, που θα αντανακλάει τα συμφέροντα της εργατικής τάξης της Ελλάδας και των χωρών της βαλκανικής χερσονήσου.

Θ.Κ.

 

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ

Του Θανάση Παπαρήγα.

Το έθνος είναι μια ιστορική κατηγορία που δημιουργείται από τον καπιταλισμό, με βάση στοιχεία που προϋπάρχουν και βαθμιαία σχηματίζονται στους κόλπους της προκαπιταλιστικής κοινωνίας.

Προϋποθέσεις του έθνους και του εθνικού κράτους:

α) Γενίκευση και συστηματικοποίηση των εμπορευματονομισματικών σχέσεων. Ο όρος αυτός είναι ο “γενικά απαραίτητος”, δηλ. ο όρος εκείνος χωρίς τον οποίο η εθνική οντότητα δεν μπορεί να υπάρξει. Αυτό εξηγεί το ότι τα έθνη εμφανίζονται μαζί με την αστική τάξη και το ότι τα κράτη που υπάρχουν πριν από τον καπιταλισμό δεν είναι εθνικά.

β) Γεωγραφική κοινότητα και γλωσσική ομοιογένεια.

Αυτοί οι όροι είναι βέβαια, (δυνάμει αναγκαίοι), παρουσιάζουν, όμως, μεγάλες αντιφάσεις. Τι είναι πχ., οι Εβραίοι, οι Τσιγγάνοι; από την άλλη μεριά, οι Βορειοαμερικανοί υπήκοοι του Γεωργίου του Γ΄ εξεγέρθηκαν με την επιδίωξη της ανεξαρτησίας παρά το ότι ήταν Άγγλοι στην πλειοψηφία τους. Στην διαδικασία σχηματισμού των εθνών, παίζουν ρόλο πάρα πολλοί παράγοντες που δεν μπορούν να προβλεφθούν από πριν και δεν επαναλαμβάνονται ομοιόμορφα (και, καμιά φορά, δεν επαναλαμβάνονται καθόλου) σε όλες τις περιπτώσεις. Τέτοιοι παράγοντες είναι: οι φυσικοί, γεωγραφικοί και παρόμοιοι όροι διαβίωσης. Η ύπαρξη (ή η ανυπαρξία) ιστορικού́ παρελθόντος ιδιαίτερης σημασίας (κραυγαλέος ο ρόλος του στην δημιουργία του νεοελληνικού έθνους). Η επίδραση (προς την κατεύθυνση της επιτάχυνσης ή της επιβράδυνσης) των άλλων κρατικών σχηματισμών κλπ.

Στην δημιουργία των εθνών, συντελεί – πολύ σημαντικά, μάλιστα, και ένας παράγων που, συχνά, παραβλέπουμε: το γενικό επίπεδο ιστορικής ανάπτυξης του καπιταλισμού σαν ιστορικού σχηματισμού. Οι όροι και οι παράγοντες δημιουργίας των εθνών ήταν διαφορετικοί π.χ., το 1750 και διαφορετικοί σήμερα. Φαίνεται ότι η εξέλιξη του καπιταλισμού προσθέτει μάλλον παρά αφαιρεί “εθνοποιητικούς” παράγοντες. Έχουμε, π.χ., το παράδειγμα της διάσπασης της Βρετανικής Ινδίας σε Ινδία και Πακιστάν με βάση τη θρησκεία. Σημειώνουμε, παράλληλα, ότι αυτό́ δεν εμπόδισε την διάσπαση μεταξύ́ ανατολικού́ και δυτικού́ Πακιστάν και τη δημιουργία του Μπάνγκλα Ντες, παρά την ομοθρησκεία. Από́ την άλλη μεριά́, οι Μουσουλμάνοι της Βοσνίας ομιλούν τέλεια σερβικά́. Είναι χωριστό́ έθνος μόνο γιατί́ είναι μουσουλμάνοι;

Σοβαρότατος παράγων εξέλιξης του εθνικού́ προβλήματος φαίνεται να είναι και η γενική́ πορεία διαμόρφωσης των εθνών σε παγκόσμια κλίμακα. Δεν είναι, ασφαλώς, τυχαίο το ότι η Ιερά́ Συμμαχία, που δημιουργείται ενώ́ ο βιομηχανικός καπιταλισμός κάνει ακόμη τα πρώτα του βήματα, προσπαθεί́ να αμφισβητήσει την ίδια την ιδέα του έθνους και του εθνικού́ κράτους. Από́ την άλλη μεριά́, δεν είναι τυχαίο το ότι τα διάφορα εθνικά́ κράτη που ξεπηδούν στην Αμερικανική́ ήπειρο στις αρχές του 19ου αιώνα, παίρνουν τα εξωτερικά́ χαρακτηριστικά́ των ΗΠΑ (ρεπουμπλικανική́ μορφή́, προεδρικό́ καθεστώς κλπ.). Στη δημιουργία των εθνών, πολύ́ έντονο και, μάλιστα, συνειδητό́ ρόλο παίζει και ο ιστορικός μιμητισμός.

Η δημιουργία των εθνών είναι μια διαδικασία εξαιρετικά́ αντιφατική́, που συνυπάρχει με την έκρηξη του τοπικισμού́. Στη Γαλλία, ο φόβος της κατ’ εξοχήν εθνικής δύναμης της εποχής, της αστικής τάξης, απέναντι στις μάζες των εργαζομένων της πόλης και του χωριού́ σπρώχνει τους Γιρονδίνους να προτείνουν την ομοσπονδοποίηση της Γαλλίας, θέτοντας σε κίνδυνο την ενότητα ή ακόμη και την ύπαρξή της. Στην Ελλάδα, η επανάσταση του 1821 – 30 συνυπάρχει με κανονικούς πολέμους Μωραϊτών και Πελοποννησίων. Στις ΗΠΑ, ο λανθάνων εμφύλιος πόλεμος Βορρά́-Νότου, που αρχίζει με την κατάκτηση της ανεξαρτησίας και παρουσιάζει περιοδικά́ ξεσπάσματα όπως η σύγκρουση Ν. Καρολίνας και προέδρου Αν. Τζάκσον ή η σύγκρουση στο Κάνσας, καταλήγει σε μια σύγκρουση μέχρι θανάτου στα μέσα του 19ου αιώνα. Στην διαμόρφωση του έθνους, επιδρούν (συχνά́, καθοριστικά́) και τα συγκεκριμένα συμφέροντα μερίδων των κυρίαρχων δυνάμεων, χωρίς να εξαίρουμε και το σημαντικότατο θέμα των πλεονεκτημάτων που δίνει η τοποθέτηση του γεωγραφικού́ κέντρου του εθνικού́ κράτους.

Στοιχειό του έθνους δεν είναι μόνο η διαμόρφωση του, είναι και η εξέλιξή του. Το έθνος παραμένει και μετά την διαμόρφωση του ένας σχηματισμός με έντονα αντιφατικά́ στοιχειά, ένας σχηματισμός έντονα φευγαλέος και, μάλιστα, και ασταθής. Διάφοροι παράγοντες, όπως μια εξαιρετικά́ ανόμοια οικονομική́ ανάπτυξη διαφορών περιοχών, δεν αποκλείεται να το οδηγήσουν ως και στη διάσπαση. Συχνά́ ξεχνάμε ότι το έθνος είναι, μεταξύ́ άλλων, και μια φυσική́, δηλ. βιολογική́, οντότητα. Πράγμα που σημαίνει ότι, στην εξέλιξή του, παίζει ρόλο και ο δημογραφικός παράγων. Η αριθμητική́ αύξηση των εθνών μπορεί́ να περιπλέξει την κατάσταση και να οξύνει τις εθνικές αντιθέσεις. Αυτό́ φάνηκε στα προβλήματα Αρμένιας – Αζερμπαϊτζάν, ιδιαιτέρα κραυγαλέα στο Κοσσυφοπέδιο, αλλά́ και σε άλλες περιπτώσεις: Πόσοι είναι, π.χ., οι νέγροι ή οι λεγόμενοι “Ισπανόφωνοι” στις ΗΠΑ; Κάνεις δεν ξέρει με ακρίβεια, αν και είναι βέβαιο ότι είναι τουλάχιστον 60.000.000 και, πιθανότατα, ξεπερνούν τα 80.000.000. Και είναι, άραγε, τυχαία η πρόσφατη καθιέρωση της ισπανικής σαν δεύτερης επίσημης γλώσσας των ΗΠΑ;

Τα παραπάνω σημαίνουν ότι το φαινόμενο της εθνικής διαμόρφωσης δεν είναι φαινόμενο που γίνεται μια κι έξω. Συνεχίζεται σε όλη την διάρκεια του καπιταλισμού́, συνεχίζεται, δηλαδή́, και σήμερα. Η εμφάνιση νέων εθνών και νέων κρατών δεν αποκλείεται ούτε σήμερα ούτε στο μέλλον και συνδέεται με πολύπλοκα φαινόμενα οικονομικής, πολιτικής και στρατηγικής φύσης.

Ο εθνικισμός είναι ένα ιδεολογικό́ ρεύμα, βαθιά́ αστικό́, βαθιά́ “καπιταλιστικό́”. Αυτό́ δεν αλλάζει από́ το γεγονός ότι οι οπαδοί́ του, στις πιο πολλές περιπτώσεις, δεν είναι καπιταλιστές. Μακροπρόθεσμα, ο εθνικισμός καταλήγει στην επικράτηση της αστικής τάξης και της αστικής κοινωνίας και δεν μπορεί́ να κυριαρχεί́ παρά μόνο σ’ αυτή́. Το νεοελληνικό́ παράδειγμα, άλλωστε, είναι, ίσως, ένα από́ τα πιο χαρακτηριστικά́: Είναι, ασφαλώς, κάπως δύσκολο να δεχθούμε ούτι όλοι οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ήταν τυχαία έμποροι.

Αυτό́ δεν σημαίνει από́ μόνο του ότι ο εθνικισμός είναι πάντα και εκ των προτέρων αντιδραστικός και αντεπαναστατικός. Θα ήταν περίεργο αν ο εθνικισμός, ας πούμε, του Μ. Ροβεσπιέρου ή του Θ. Κολοκοτρώνη χαρακτηριζόταν αντιδραστικός και αντεπαναστατικός μόνο γιατί́ ήταν φανερά́ αστικός και καπιταλιστικός. Η πάλη των σημερινών εξαρτημένων από́ τον ιμπεριαλισμό́ λαών για την απελευθέρωση τους από́ την ιμπεριαλιστική́ εξάρτηση δεν είναι αντεπαναστατική́ και αντιδραστική́ (το αντίθετο, ασφαλώς, συμβαίνει), παρά το γεγονός ούτι η πάλη αυτή́, αν δεν προχωρήσει παραπέρα, θα καταλήξει πάλι στον καπιταλισμό́, δηλ. στην υποδούλωση των λαών αυτών.

Το εθνικό́ πρόβλημα παίρνει νέες διαστάσεις στις συνθήκες του προχωρημένου καπιταλισμού́, του μονοπωλιακού́ καπιταλισμού́, του ιμπεριαλισμού́.

Οι νέες αυτές διαστάσεις οφείλονται στην ίδια την αντιφατική́ φύση του ιμπεριαλισμού́ – ο οποίος είναι πάντα καπιταλισμός αλλά́ ένα νέο ιστορικό́ στάδιο του καπιταλισμού́. Τα νέα στοιχειά του καπιταλισμού́ σχετίζονται άμεσα ακριβώς με εκείνους τους παράγοντες που δημιουργούν τα έθνη και επηρεάζουν την πορεία τους.

Συγκεκριμένα:

α) Παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στη βάση των εμπορευματονομισματικών σχέσεων. Αυτή́ η ανάπτυξη δεν είναι μόνο ποσοτική́ αλλά́ και ποιοτική́. Σημαίνει, δηλαδή́, σε σημαντικό́ (και συνεχώς αυξανόμενο) βαθμό́ την αλλαγή́ της ίδιας της φύσης των παραγωγικών δυνάμεων. Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού́ φθάνει ως το σημείο της υπονόμευσης (δηλαδή́ της πολύ́ ισχυρής πίεσης προς την κατάργηση) των εμπορευματονομισματικών σχέσεων.

β) Ένταση τον εκμεταλλευτικού́ παρασιτισμού́ και μετατροπή́ του σε ιστορικό́. Ο καπιταλισμός αισθάνεται τα θανάσιμα (γι’ αυτόν) αποτελέσματα των δυνάμεων που έχει ο ίδιος δημιουργήσει. Η συνισταμένη των αποτελεσμάτων αυτών είναι (και είναι πολύ́ φυσικό́ να είναι) μια όλο και ισχυρότερη τάση διάλυσης. Ωστόσο, στον ιμπεριαλισμό́ υπάρχουν πολύ́ ισχυρές δυνάμεις που δεν έχουν καμία διάθεση να παραιτηθούν από́ την κυριαρχία τους. Αντίθετα, θέλουν να την συνεχίσουν με κάθε τρόπο, ακόμη και αν η “αντιιστορική́” της φύση είναι οφθαλμοφανής. Στην κορυφή́ αυτών των δυνάμεων, βρίσκεται το μονοπωλιακό́ κεφάλαιο, η ισχυρότερη και πλουσιότερη εκμεταλλευτική́ τάξη της Ιστορίας. Διαθέτοντας ουχί μόνο κολοσσιαία αλλά́, σε σημαντικό́ βαθμό́, και πρωτοφανή́ μέσα υλικού́ και ψυχολογικού́ καταναγκασμού́, εξαγοράς, επικοινωνίας, ελέγχου και παρακολούθησης (αποτέλεσμα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων), το μονοπωλιακό́ κεφάλαιο προσπαθεί́ να αντισταθμίσει την πορεία διάλυσης χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα, έντονα “πολιτικού́” χαρακτήρα. Αυτό́ έχει μια σοβαρότατη συνέπεια: Το ούτι ο γνώριμος στον καπιταλισμό́ και σύμφυτος με αυτόν εκμεταλλευτικός παρασιτικός χαρακτήρας παίρνει ιστορικές διαστάσεις. Τώρα πια, και όλο και περισσότερο καθώς ο ίδιος ο ιμπεριαλισμός εξελίσσεται, η εκμεταλλευτική́ φύση του καπιταλισμού́ δεν είναι πια το στήριγμα της ιστορικής πορείας σε μια ορισμένη “στιγμή́” της Ιστορίας. Αντίθετα, η ιστορική́ πορεία καλείται να στηρίξει “με το ζόρι” αυτή́ την εκμεταλλευτική́ φύση, που υπάρχει πια αυτή́ καθ’ εαυτή́ με όλο και λιγότερη ιστορική́ στήριξη. Ο καπιταλισμός γίνεται αυτός καθ’ εαυτός παρασιτικός, γίνεται “καπιταλισμός που σαπίζει”. Αυτά́ έχουν μια σειρά́ άλλες πολύ́ σοβαρές συνέπειες. Στην πραγματικότητα, σηματοδοτούν αλλαγές που αγκαλιάζουν ούλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής.

Α) Οικονομία: Η ιμπεριαλιστική́ οικονομία είναι μια οικονομία βαθιά́ αντιφατική́. Από́ την μια μεριά́, κρύβει μέσα της δυνάμεις που την τραβούν σε μια γρήγορη και ασταμάτητη άνοδο. Από́ την άλλη, οι κυρίαρχες δυνάμεις φοβούνται (ή, μάλλον, καταλαβαίνουν) ούτι η άνοδος αυτή́, αν πραγματοποιηθεί́, θα θάψει την καπιταλιστική́ κοινωνία κάτω από́ το απλό́ της βάρος. Γι’ αυτό́ και προσπαθούν να την εμποδίσουν να πραγματοποιηθεί́. Το γεγονός αυτό́ δείχνει ούτι, στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού́, ο παρασιτισμός καταλήγει εκεί́ οπού κατέληξε παντού́: στην τάση προς την στασιμότητα. Καθώς η παρεμπόδιση της τεχνικής προόδου είναι αδύνατη, αρχίζει η συστηματική́ καταστροφή́ των αποτελεσμάτων της. Η προγραμματισμένη καταστροφή́ πολλών εκατομμυρίων τόνων εμπορευμάτων κάθε χρόνο είναι μια μόνο πλευρά́ της. Το καθήκον της απαραίτητης “εμπορευματικής κάθαρσης” καλούνται να εκπληρώσουν οι πόλεμοι που παίρνουν όλο και μεγαλύτερες και καταστροφικότερες διαστάσεις. Η περιοδική́ καταστροφή́ αποτελεί́ αναγκαίο καθεστώς για την διατήρηση στη ζωή́ των εμπορευματονομισματικών σχέσεων, που απειλούνται με εξάλειψη ακριβώς λόγω της μεγάλής αύξησης της καπιταλιστικής συσσώρευσης.

Β) Ιδεολογία: Με την επικράτηση του ιμπεριαλισμού́, η καπιταλιστική́ κοινωνία γίνεται αντίδραση σε ούλη τη γραμμή́. Αυτό́ αποτελεί́ έκφραση της ιστορικής εξέλιξης της αστικής τάξης σε τάξη σε κατάσταση παρακμής. Η βία, που αποτελεί́ το υπολανθάνον υπόβαθρο κάθε ταξικής κοινωνίας, παίρνει τεράστιες διαστάσεις και λόγω της προόδου των τεχνικών μεσών. Όλη η πνευματική́ ζωή́ της κοινωνίας επιστρατεύεται για τη δικαιολόγηση και τον εξωραϊσμό́ της κυριαρχίας της τάξης που πεθαίνει αλλά́ αρνείται να αποχωρήσει. Τα χαρακτηριστικά́ της αστικής τάξης (απληστία, αρπακτικότητα, επεκτατισμός) ουχί μόνο αποκτούν χαρακτηριστικά́ παρακμής αλλά́ και παίρνουν φανατική́ μορφή́ ακριβώς λόγω της απόφασης της αστικής τάξης να διατηρήσει τη θέση της, που όντως κινδυνεύει, με κάθε τρόπο. Η εξέλιξη αυτή́ βαραίνει εξαντλητικά́ το εθνικό́ πρόβλημα.

Κατ’ αρχήν, οικονομικοί́ λόγοι ζωτικής σημασίας οδηγούν τον ιμπεριαλισμό́ σε ένταση – συχνά́, χωρίς προηγούμενο – της εθνικής καταπίεσης. Στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού́, οι ιδίες οι γιγαντιαίες διαστάσεις του παγίου κεφάλαιού κάνουν την αξιοποίησή του οικονομικά́ ασύμφορη και, μάλιστα, ζημιογόνα στα πλαίσια του καπιταλισμού́. Η μονή διέξοδος είναι η επέκταση της σφαίρας της εκμετάλλευσης προς τα έξω, αλλά́ ουχί προς οποιαδήποτε «έξω». Εκείνο που χρειάζεται είναι η ύπαρξη μιας εκτεταμένης και μονιμά καθυστερημένης περιφέρειας, οπού η εκμετάλλευση θα αποδίδει, ακριβώς λόγω της καθυστέρησης, υψηλά́ ποσοστά́ κέρδους. Έτσι, από́ την μια μεριά́, ο ιμπεριαλισμός έχει κάθε συμφέρον να διατηρήσει ή ακόμη και να επεκτείνει τις περιφερειακές διάφορες ανάπτυξης γιατί́ μόνο έτσι μπορεί́ να επιζήσει. Αν αυτές οι διάφορες εξαφανισθούν, ο καπιταλισμός είναι χαμένος. Αυτό́, όμως, οδηγεί́ οπωσδήποτε στην όξυνση των εθνικών αντιθέσεων ακριβώς γιατί́ η αίτιά των τελευταίων βρίσκεται, σε τελευταία ανάλυση, σ’ αυτές τις διαφορές.

Ωστόσο, αυτό́ δεν φθάνει. Ο γιγαντισμός της καπιταλιστικής συσσώρευσης στον ιμπεριαλισμό́, δηλ. ο γιγαντισμός του παγίου κεφάλαιού, έχει σαν αναπόφευκτη συνέπεια εκείνο ακριβώς που ο ιμπεριαλισμός θέλει, παντί τρόπω, να αποφύγει: Την τάση επικράτησης αναλόγου επιπέδου ανάπτυξης για ούλες τις γεωγραφικές περιοχές. Για να επιτύχει ο ιμπεριαλισμός τη διαιώνιση της ανισόμετρης ανάπτυξης, έχει απολυτή ανάγκη από́ την πολιτική́ κυριαρχία, εκτός αν αποφασίσει να σαρωθεί́ στην δίνη της συσσώρευσης που ο ίδιος έχει προκαλέσει. Μονό με την πολιτική́ κυριαρχία μπορεί́ να επιβάλει τον αναγκαίο για τους στόχους αυτούς διεθνή́ καταμερισμό́ εργασίας και να εξαναγκάσει ούλες τις χώρες στην υποταγή́ στα συμφέροντα των μονοπωλίων.

“Τα μονοπώλια χρειάζονται κυριαρχία, όχι ελευθεριά”, γραφεί ο Χίλφερντινγκ σε μια φράση που ο Λένιν ένθερμα υποστηρίζει.

Το σύνολο αυτών των παραγόντων δημιουργεί́ ένα αντιδραστικό́ και, συχνά́, ακραία αντιδραστικό́ εθνικιστικό́ ρεύμα. Το ρεύμα αυτό́ καλείται να καθαγιάσει ιδεολογικά́ την ανάγκη του ιμπεριαλισμού́ να αξιοποιήσει μια μορφή́ εκμετάλλευσης που υπονομεύεται από́ την ίδια την ανάπτυξή της. Γι’ αυτό́, χρειάζεται όχι μόνο να διατηρήσει αλλά́ και να διαιωνίσει τον διαχωρισμό́ των ανθρώπων σε κυρίους και κυριαρχούμενους. Πρόκειται για ένα διαχωρισμό́ απερίφραστο και όχι πια καλυμμένο από́ ιδεολογικά́ ψιμύθια ή αφημένο στα αντικειμενικά́ του χαρακτηριστικά́.

Έτσι, διαμορφώνεται βαθμιαία αλλά́ οριστικά́ ένα ρατσιστικό́ ρεύμα που δεν δέχεται την ισοτιμία ούτε καν τυπικά́. Δημιουργείται, δηλαδή́, ένα ιδεολογικό ρεύμα τυπικό́ μιας κοινωνικοϊστορικής δύναμης σε παρακμή́, που ανοιχτά́ και ευθαρσώς διακηρύσσει ότι δεν μπορεί́ κάνεις να παραδέχεται την ύπαρξη κυρίαρχων χωρίς να παραδέχεται την ύπαρξη σκλάβων.

Ο ρατσισμός προσπαθεί́ να καλυφθεί́ κάτω από́ το προφανές γεγονός ότι “υπάρχουν διάφορες μεταξύ́ των ανθρώπων” (όπως είδαμε να κάνει και, μάλιστα, με αγγελικό́ ύφος ο πρωθυπουργός του νοτιοαφρικανικού́ απαρτχάιντ – αλλά́ όχι δημιουργός του, όπως συχνά́ λέγεται – Ένρικ Φέρβουρντ σε ντοκιμαντέρ που πρόβαλε πρόσφατα η ΕΡΤ). Φυσικά́, ο ρατσισμός ποτέ́ δεν θα αναφέρει ποιες συγκεκριμένα είναι αυτές οι διάφορες. Γιατί́, αν αναφερθεί́ στις ατομικές διάφορες ικανοτήτων, που, αναντίρρητα, υπάρχουν, δεν θα μπορέσει να στηρίξει θεωρητικά́ τα αξιώματά του. Αν, πάλι, αναφερθεί́ στις ιστορικές διάφορες (ιεραρχικές, ταξικές κλπ.), θα είναι σαν να αυτοκτονεί́ γιατί́ ο ρατσισμός είναι ακριβώς η ιδεολογία των πλουσίων καπιταλιστών και των συμμάχων τους, που θέλουν ακριβώς να δείξουν ότι τέτοιες διάφορες ή δεν υπάρχουν καθόλου ή, και αν ακόμη υπάρχουν, δεν είναι οι γενεσιουργίες αίτιές των υπαρχόντων προβλημάτων.

Γι’ αυτό́, ο ρατσισμός παίρνει πάντα μια έντονα δογματική́ και συγκινησιακή́ μορφή́, αντανάκλαση της αγρίας απόφασης της κυρίαρχης τάξης να διατηρήσει την κυριαρχία και την “θέση” της με ούλα τα μέσα.

Από́ την άποψη της επιστημονικής έρευνας, οι ρατσιστικές αντιλήψεις είναι, εκτός των άλλων, έντονα ουτοπικές και αυτό́ ακριβώς για τον λόγο ότι αρνούνται να πάρουν υπ’ όψη τους ένα βασικό́ νόμο της ανάπτυξης και της πορείας του ιστορικού́ φαινομένου του έθνους: την αλληλοδιείσδυση.

Πράγματι, ένα από́ τα πιο κοινά́ πορίσματα της καθημερινής εμπειρίας και εκείνο που αποκρύπτεται επιμελέστερα είναι το ότι, μέχρι σήμερα, ποτέ́ έθνος δεν έχει υπάρξει μόνο του.

Δεν μπορεί́ να υπάρξει σοβαρή́ αντίρρηση στο γεγονός ότι η δημιουργία αδιαπέραστων εθνικών φραγμών έχει παντού́ και σε ούλες τις εποχές θλιβερά́ αποτύχει.

Παραδόξως, ένα από́ τα πιο κλασικά́ παραδείγματα ήταν η Ναζιστική́ Γερμανία, οπού ο εξτρεμιστικός ναζιστικός ρατσισμός πηρέ ψυχωτικές μορφές. Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι η ναζιστική́ ηγεσία δεν γνώριζε την ύπαρξη εκατομμυρίων εκγερμανισμένων Σλάβων μέσα στο κράτος, το στρατό́ ή ακόμη και το ναζιστικό́ κόμμα – μια αρκετά́ επαρκή́ απόδειξη ότι τα έθνη είναι ιστορικές και ουχί ευγονικές οντότητες. Έχει ήδη αποδειχθεί́ ότι μερικοί́ ηγέτες του ναζισμού́ ήταν εβραϊκής καταγωγής και υπάρχουν έντονες υποψίες για τον ίδιο τον Α. Χίτλερ.

Στις ΗΠΑ, η επικράτηση της “μαύρης δουλείας” και ενός καθεστώτος φυλετικών (δηλ. εθνικών) διακρίσεων καθόλου δεν εμπόδισε μια αλληλοδιείσδυση τόσο εμφανή́ ώστε να είναι παράδοξο πως υπάρχουν άτομα που την αρνούνται. Η προσάρτηση των ως το 1840 μεξικανικών εδαφών της Δύσης και ο εντατικός εποικισμός που επακολούθησε καθόλου δεν εμποδίσαν την τοπική́ κυριαρχία χιλιάδων ισπανικών τοπωνυμιών, μερικών με παγκόσμια σημασία (San Francisco, Los Angeles, Monterrey, Fresno, Nevada, Alamo Gordo, Las Vegas, San Diego και πάμπολλα άλλα). Το ιώδιο, σημειώνουμε, έγινε και με τους ερυθροδέρμους: Οι μισές πολιτείες της σημερινής Συμπολιτείας έχουν ονόματα αμερινδικής προέλευσης (Iowa, Michigan, Minnesota, Kentuky, Texas, Arizona, Oklahoma, Oregon, Nebraska κλπ), υπάρχει πολιτεία με το όνομα Indiana, ενώ́ επιβλητικός ανδριάντας Ερυθροδέρμου πολεμιστή́ κοσμεί́ την είσοδο του δημοτικού́ μεγάρου της πόλης Ντένβερ, πρωτεύουσας της πολιτείας Κολοράντο. Ακόμη και αν δούμε σ’ αυτά́ την πολιτική́ σκοπιμότητα, είναι φανερό́ ότι κάθε πολιτική́ σκοπιμότητα προϋποθέτει οπωσδήποτε μια ιστορική́ βάση – στη συγκεκριμένη περίπτωση, την ιστορικότητα, δηλ. τη σχετικότητα των εθνών.

Στη Νότια Αφρική́, η αλληλοδιείσδυση ήταν πάντα πολύ́ ανώτερη από́ την εικόνα που ήθελε να δώσει το επίσημο απαρτχάιντ. Αλλιώς, πώς εξηγούνται τουλάχιστον 2.500.000 μιγάδες;

Θα μπορούσε κάνεις να φέρει εκατοντάδες παραδείγματα, θα σταθούμε σε ένα μόνο, που είναι και κοντινό́ μας: Είναι, πράγματι, παράξενο πως κάνεις δεν πρόσεξε ότι, στον δίσκο ΕΤΗΝΙC του Μ. Ρακιντζή́, που γράφτηκε ολοφάνερα με έναυσμα τη Βοσνία (όπως δείχνει – και, ίσως, επιδεικτικά́ – μια ασπίδα του σχετικού́ VIDEO CLIP και στηρίζεται στην αντιπαράθεση “χριστιανών – μουσουλμάνων”, η μουσική́ είναι καθαρά́ “μουσουλμανική́”, αν μπορεί́ κάνεις να χρησιμοποιήσει αυτό́ τον ορό. Και δεν είναι τυχαία έτσι. Αν δεν ήταν, δεν θα είχε αυτό́ που αποκαλούμε (σε μια άλλη απόδειξη αλληλοδιείσδυσης) ΑΡΡΕΑL.

Ο ουτοπικός χαρακτήρας του ρατσισμού́ συνοδεύεται αναγκαστικά́ από́ ένα άλλο χαρακτηριστικό́ που κάνει το ρατσισμό́ εφαρμόσιμο στην πολιτική́: Τον ευλύγιστο πραγματισμό́, που, στην ουσία, ισοδυναμεί́ με την μεγάλη επίδοση στην τέχνη να κάνεις πως δεν καταλαβαίνεις τι γίνεται γύρω σου και μπροστά́ στα ματιά σου.

Κλασσικό́ παράδειγμα και πάλι η ναζιστική́ Γερμανία, όπως απέδειξε, πέραν των άλλων, η συμμαχία με τους Ιταλούς, τους Ιάπωνες, τους Κροάτες, τους Βουλγάρους κ.α., η προσπάθεια δημιουργίας πολυεθνικών σωμάτων των 88, που, στα τέλη του πολέμου, αγκαλιάζουν πάνω από́ τη μισή́ τους δύναμη κλπ.

Όλα αυτά́ επιτρέπουν να διακριθούν τρία κυρία χαρακτηριστικά́ του ρατσισμού́:

α) Ρεύμα ακραίας και μαχητικά́ αντιδραστικής κατεύθυνσης, που γεννιέται μέσα στους κόλπους της αστικής τάξης της παρακμής και εκφράζεται σε μαζική́ κλίμακα στις συνθήκες του “καπιταλισμού́ που σαπίζει”. Καλείται να καθαγιάσει με ένα έντονα μυστικιστικό́ και συγκινησιακό́ τρόπο τη συστηματική́ προσπάθεια διαιώνισης του χωρισμού́ της κοινωνίας σε προνομιούχους κυρίαρχους και υποδουλωμένους κυριαρχούμενους. Παίζει αποφασιστικό́ ρολό στη στροφή́ της καπιταλιστικής κοινωνίας (συμπεριλαμβανομένης και της ιδίας της αστικής τάξης) της παρακμής στην ολοκληρωτική́ βαρβαρότητα και αποτελεί́ ένα χαρακτηριστικό́ παράδειγμα διάδοσης των προλήψεων των κυρίαρχων τάξεων στις ιδίες τους τις γραμμές.

β) Νομοτελειακό́ και αναπόφευκτο χαρακτηριστικό́ του ιμπεριαλιστικού́ καπιταλισμού́, οπού ο εθνικός ζυγός γίνεται στοιχειό ζωτικής ανάγκης για την επιβίωση του συστήματος στο σύνολο του και ουχί μόνο για την άνοδο της μιας η της άλλης δύναμης.

γ) Αποδοτικό́ στοιχειό της πολιτικής μαζικών συμμαχιών του μονοπωλιακού́ κεφάλαιού. Από́ την εποχή́ του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου ακόμη, ο Λένιν έχει παρατηρήσει ότι η προθυμία του οπορτουνιστικού́ σοσιαλιστικού́ ρεύματος να υποστηρίξει τον Πόλεμο είχε μια από́ τις βασικές αίτιές της στην προσδοκία συμμέτοχης στην ιμπεριαλιστική́ λεηλασία, στον προσπορισμό́ πλεονεκτημάτων σε βάρος των κατακτημένων λαών κλπ. Τα ναζιστικά́ κηρύγματα της “κυρίαρχης φυλής” έδειχναν το ίδιο πολύ́ καθαρότερα και συμβάδισαν καθόλου τυχαία με μια πολιτική́ λεηλασίας της Ευρώπης μέχρι θανάτου προς όφελος των γερμανικών μονοπωλίων και των μαζικών τους συμμάχων. Πασίγνωστη έγινε η φράση του Γ. Γκέμπελς: “Όλη η Ευρώπη θα πεθάνει για να ζήσει η Γερμανία”.

Στις συνθήκες του μονοπωλιακού́ καπιταλισμού́, εμφανίζεται και μια άλλη μορφή́ αυτού́ του ρεύματος, σωστότερα ένα άλλο ρεύμα ιδεολογικοποίησης της ιμπεριαλιστικής υποδούλωσης αλλά́ με άλλη μορφή́: ο κοσμοπολιτισμός.

Ο κοσμοπολιτισμός είναι ένα ρεύμα που αναπόφευκτα γεννιέται στους κόλπους του μονοπωλιακού́ κεφάλαιού και ταιριάζει πλήρως σε αυτό́. Το ρεύμα αυτό́ γεννιέται στους ιδίους κοινωνικούς χώρους και για τους ιδίους λογούς με τον ακραίο εθνικισμό́ και το ρατσισμό́, αλλά́ έχει την δική́ του δυναμική́ και τις δίκες του ιδιομορφίες, εκφράζοντας μια άλλη πλευρά́ του διεθνούς πλέγματος του ιμπεριαλισμού́.

Ο ρατσισμός εκφράζει την σύμφυτη με τον ιμπεριαλισμό́ τάση προς την «στενή́ αποκλειστικότητα», την ασφυκτική́ κυριαρχία των λίγων προνομιούχων πάνω στους υποδουλωμένους πολλούς. Ο κοσμοπολιτισμός αρνείται γενικά́ ότι αυτό́ υπάρχει και προτείνει μια στάση που θα το κάνει ακόμη χειρότερο. Ο ρατσισμός παρουσιάζει διεστραμμένα και απολυτοποιεί μεταφυσικά́ πραγματικές διάφορες. Ο κοσμοπολιτισμός αρνείται με πείσμα τις πραγματικές διάφορες και παρουσιάζει διαστρωμένα και απολυτοποιεί μεταφυσικά́ την ομοιότητα.

Και τα δυο ρεύματα αποτελούν ιδεολογικά́ όπλα του μονοπωλιακού́ κεφάλαιού και το εξυπηρετούν με τον τρόπο τους κατά́ περίπτωση, εκφράζοντας τις κατά́ καιρούς διάφορες (η ακόμη και ανταγωνιστικές) ανάγκες του. Στον ρατσισμό́, εκφράζεται η κυριαρχία του κεφάλαιού μεσώ της πάλης για την απόκτηση και την διαιώνισή της. Στον κοσμοπολιτισμό́, εκφράζεται η διεθνοποίηση σαν μορφή́ ενιαίας κυριαρχίας του ενιαίου παγκοσμίου κεφάλαιού.

Ο κοσμοπολιτισμός αρνείται την ισοτιμία των εθνών από́ μια άλλη σκοπιά́, την σκοπιά́ της αχρηστίας. Εμφανίζεται να την θεωρεί́ ένα ξεπερασμένο υπόλειμμα του παρελθόντος. Στην πραγματικότητα, πίσω από́ την πρόσοψη της εθνικής υπέρβασης κρύβεται η τάση και η επιθυμία του μονοπωλιακού́ κεφάλαιού να μην ενοχλείται από́ οποιοδήποτε εμπόδιο και, συνεπώς, σύνορο, να μπορεί́ να διεισδύει παντού́.

Αυτό́ ακριβώς κάνει τον κοσμοπολιτισμό́ εξίσου ουτοπικό́ με το ρατσισμό́. Το μονοπωλιακό́ κεφάλαιο δεν ενδιαφέρεται για την διείσδυση χάριν της διείσδυσης. Ενδιαφέρεται για την διείσδυση που οδηγεί́ στην κυριαρχία και στην ασφαλή́ συνέχιση της εκμετάλλευσης. Αυτό́ προϋποθέτει την επιβολή́ μιας κοινωνικής οργάνωσης σε παγκόσμιο επίπεδο τέτοιας που να αντιστοιχεί́ στα μετρά και τις ανάγκες του μονοπωλιακού́ κεφάλαιού. Αυτό́ σημαίνει, στην πράξη, μια γιγαντιαία επιχείρηση υποταγής του εργατικού́ δυναμικού́, μια εκστρατεία καταστροφής παραδοσιακών τροπών ζωής και ανατροπής παραδοσιακών δεσμών, μια επιχείρηση, δηλ., γεμάτη ουχί μόνο εκρηκτικές αντιθέσεις αλλά́ και τεράστιους κίνδυνους (πράγμα που, αλώστε, φαίνεται και από́ τον τεράστιο αριθμό́ θυμάτων που προκαλεί́). Και ούλα αυτά́ χωρίς καν να μιλήσουμε για την σύμφυτη με τον καπιταλισμό́ ανάγκη εξάλειψης κάθε ανταγωνιστή́.

Έτσι, ο κοσμοπολιτισμός βασίζεται και, στην πράξη, οδηγεί́ σε εκείνο ακριβώς που με θέρμη εξορκίζει: Στην όξυνση (συχνά́, σε ακραίο βαθμό́) των εθνικών διάφορων και αντιθέσεων.

Στην πραγματικότητα, τα δυο αυτά́ ρεύματα έχουν μεταξύ́ τους έντονο το στοιχειό της “κατανομής των ρολών”, προς όφελος, φυσικά́, του ιδίου αφεντικού́ γιατί́, αλλιώς, δεν θα μπορούσε να γίνει κατανομή́. Από́ την εποχή́ του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου ακόμη, ο Λένιν διαπιστώνει ακριβώς αυτό́: Οι ιδίες της οι ανάγκες ωθούν την αστική́ τάξη, από́ την μια, σε ένα πόλεμο για την αναδιανομή́ του κόσμου και, από́ την άλλη, σε διαλογισμούς για μια ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις. Όταν χρειάζεται τον πόλεμο, τότε προωθεί́ τους πρώτους εκπροσώπους της, όταν χρειάζεται την ειρήνη, τότε προωθεί́ τους δευτέρους. Χρειάζεται, μήπως, να πούμε ότι το ίδιο γίνεται και σήμερα και, μάλιστα, πιο πολύ́;

Όπως είπαμε παραπάνω, το εθνικό́ πρόβλημα εμφανίζεται εξ αίτιάς της γενίκευσης και της εμπέδωσης των εμπορευματονομισματικών σχέσεων και του καταμερισμού́ εργασίας που αυτές χρειάζονται και, γι’ αυτό́, επιβάλλουν. Αυτό, όμως, περιέχει και ένα άλλο πολύ σοβαρό συμπέρασμα: Ότι το εθνικό́ πρόβλημα παραμένει και στον σοσιαλισμό́, ακριβώς γιατί́ και σ’ αυτόν και για παρα πολύ καιρό́ παραμένουν οι εμπορευματονομισματικές σχέσεις και οι διαφορές της οικονομικής ανάπτυξης. Πολύ περισσότερο, παραμένουν και οι παραδόσεις των εθνικών αντιπαραθέσεων του παρελθόντος, που καθόλου δεν εξαφανίζονται αυτόματα μόνο γιατί́ έλειψε η κοινωνία που τις δημιουργούσε.

Στην λενινιστική́ ανάλυση για το εθνικό́ πρόβλημα, υπάρχει και κάτι που πολύς κόσμος αγνοεί́. Συγκεκριμένα, το ότι ο Λένιν ήταν ο πρώτος και, για πολύ καιρό́, ο μονός σοσιαλιστής που υπεστήριξε ότι το εθνικό́ πρόβλημα όχι μόνο θα παραμείνει και στον σοσιαλισμό́ αλλά́ και θα είναι το πιο δύσκολο από́ τα προβλήματα της παλιάς κοινωνίας που αυτός θα έχει να αντιμετωπίσει. Ακόμη περισσότερο: Ο Λένιν πίστευε και το έγραφε πολύ σαφώς ότι πλήρης νίκη του σοσιαλισμού́ πάνω στον καπιταλισμό́ μπορεί́ να νοηθεί́ μόνο με την πλήρη νίκη του προλεταριακού́ διεθνισμού́ πάνω στον αστικό́ εθνικισμό́.

Ο Λένιν, πολύ πριν ακόμη γίνει η Επανάσταση στην Ρωσία, εξέφραζε μεγάλη ανησυχία για το ότι, μετά την επανάσταση, οι εθνικές προκαταλήψεις όχι μόνο θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν αλλά́ και θα είναι ένα ισχυρό́ όργανο στα χεριά της αστικής τάξης. Και αυτό́ γιατί́, έλεγε ο Λένιν, στις συνθήκες του σοσιαλισμού́, ο αστικός εθνικισμός, ακόμη και δημοκρατικός και επαναστατικός, θα δείξει τα όριά́ του. Και αυτά́ τα όρια είναι τα “γενικά́ ακραία όρια” της αστικής τάξης, που δέχεται ΜΟΝΟ την ισοτιμία (σαν ισοτιμία ΜΟΝΟ αντίπαλων, δηλ. σαν βάση, στην πραγματικότητα, της κυριαρχίας της) αλλά́ ουχί την ενότητα στη βάση της οικοδόμησης της κομμουνιστικής κοινωνίας.

Στην πραγματικότητα, τα όρια αυτά́ σημαδεύουν την αστική́ τάξη από́ την αρχή́ της πορείας της και φανήκαν σε ένα κραυγαλέο περιστατικό́ 3 αιώνες πριν ο Λένιν αρχίσει να αποτυπώνει τις σκέψεις του στο χαρτί́.

Στην Αγγλία των μεσών του 17ου αιώνα, ο Όλιβερ Κρόμγουελλ καταλάβαινε θαυμάσια γιατί́ οι Άγγλοι έπρεπε να “αγωνισθούν για την ελευθέριά” και να κόψουν και το κεφάλι του Κάρολου του 10ου. Δεν μπορούσε, όμως, καθόλου να καταλάβει γιατί́ και οι Ιρλανδοί́ είχαν και αυτοί́ το ίδιο ακριβώς δικαίωμα. Η αδυναμία του Λόρδου Προστάτη να καταλάβει κάτι το τόσο φανερό́ οφειλόταν προφανώς στο ότι η ελευθέριά της Ιρλανδίας σήμαινε απώλεια των τεράστιων εγγείων περιουσίων των Άγγλων landlords εκεί́, χωρίς να μιλήσουμε και για την απώλεια στρατηγικών ερεισμάτων της Αγγλίας και για τον καθόλου ακίνδυνο εμπορικό́ ανταγωνισμό́ σε βάρος της. Έτσι, ο ίδιος ο αγέρωχος ηγέτης του New Model Army γίνεται ο άγριος “ειρηνευτής” της Ιρλανδίας, αφανίζοντας την από́ άκρη σε άκρη και γράφοντας ημερήσιες διαταγές και εκθέσεις που φαίνονται να αγγίζουν επικινδυνά τα όρια του παρανοϊκού́ φανατισμού́.

Αν ο Λένιν ζούσε μερικές 10ετίες ακόμη θα μπορούσε να βρει ένα παράδειγμα ακόμη και κάθε άλλο λιγότερο χαρακτηριστικό́ και σημαντικό́. Αν και είναι σήμερα σχεδόν ξεχασμένο και όσο παράξενο και αν φαίνεται, το κεντρικό́ σύνθημα του Ναζιστικού́ κόμματος ήταν η Ελευθέριά και η Ισοτιμία – η ελευθέριά και η ισοτιμία της Γερμανίας να έχει δίκες της αποικίες και δική́ της θέση μεγάλής δύναμης.

Σήμερα, έχουμε αρκετή́ εμπειρία που μας επιτρέπει να δούμε ποσό δίκιο είχε ο Λένιν όταν πρόβλεπε, με μεγάλη ανησυχία, την χρήση των εθνικών προκαταλήψεων από́ την αντεπανάσταση. Από́ την άλλη, η ιδία αυτή́ εμπειρία μας επιτρέπει να δούμε ποσό ισχυρό́ είναι το στοιχειό του πραγματισμού́, δηλ. της προτεραιότητας στην εξυπηρέτηση των δικών της συμφερόντων, στον τρόπο αντιμετώπισης του εθνικού́ προβλήματος από́ την αστική́ τάξη.

Για πολύ καιρό́, πολλοί́ απέδιδαν τις έντονες αντισοβιετικές διαθέσεις στην Πολωνία στο παρελθόν της κατοχής της χωράς από́ την Ρωσία. Πέρα από́ το ότι η ρωσική́ Πολωνία δεν ήταν η ιδία με την Πολωνία που απέκτησε ανεξαρτησία το 1918, ίσως θα έπρεπε να σκεφθούμε λίγο βαθύτερα. Και να θέσουμε το εξής πολύ απλό́ ερώτημα:

– Μα τι, τέλος πάντων, θα μπορούσε να έχει κάνει η Ρωσία στην Πολωνία, ας πούμε, το 1865;

Πολύ λίγά πράγματα, ασφαλώς. Όχι ότι ο εθνικός, θρησκευτικός και εκκλησιαστικός ζυγός δεν ήταν βαρύς, αλλά́ ήταν, άραγε, τόσο αφόρητος ώστε να προκαλεί́ αναμνήσεις ασυγκράτητης φρίκης υστέρα από́ ένα αιώνα; Πολύ περισσότερο, που άλλες εικόνες δείχνουν μάλλον παράξενα και δυναμώνουν τις υποψίες μας.

Ας πάρουμε το παράδειγμα του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Άγγλοι και οι Γερμανοί́, που έγιναν ξαφνικά́ “εχθροί́” στις 3 Αυγούστου 1914, ξαναγίνονται – υστέρα από́ 4 χρονιά αμείλικτης αλληλοσφαγής – “φίλοι” πάλι το 1918. Στα “Απομεινάρια μιας ημέρας”, ένα Άγγλος αριστοκράτης αναπολεί́ πως με ένα Γερμανό́ είχαν πολεμήσει στα αντίθετα χαρακώματα και, μετά την ανακωχή́, έπιναν μαζί́ κονιάκ στο ίδιο τραπέζι “σαν τζέντλμεν”.

Έχουμε ένα άλλο ακόμη πιο σημαντικό́ παράδειγμα. Με την Αγγλοϊρλανδική́ Συνθήκη του 1921, δημιουργείται το ανεξάρτητο ιρλανδικό́ κράτος, που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της Ιρλανδίας. Παρά το ότι ο αγγλικός ζυγός σήμαινε σχεδόν πλήρη εξόντωση για τους Ιρλανδούς, παρά το γεγονός ότι η ανεξαρτησία ήλθε σαν αποτέλεσμα ενός πολέμου που λίγο έλειψε να ολοκληρώσει την εξόντωση, παρά το ότι στην ΒΑ Ιρλανδία οι Άγγλοι είναι πάντα παρόντες, η Συνθήκη δεν εμπόδισε ούτε την παραμονή́ της Ιρλανδίας σαν του πιο μεγάλου διεθνούς συνέταιρου της Αγγλίας ούτε μια πυκνότατη επικοινωνία μεταξύ́ των δυο χωρών ούτε την παραμονή́ μιας επιβλητικότατης ιρλανδικής παροικίας στην Αγγλία. Ακόμη και η αγγλική́ γλώσσα διατηρήθηκε.

Στην Άπω Ανατολή́, έχουμε ένα άλλο παράδειγμα. Οι αντιθέσεις οι σχετικές με τον έλεγχο του Ειρηνικού́ οδηγούν τους Αμερικανούς και τους Ιάπωνες σε μια ολοκληρωτική́ σύγκρουση. Ο πόλεμος παίρνει ολοκληρωτική́ μορφή́ και φθάνει ως το σημείο του πογκρόμ ενάντια στον ιαπωνικό́ πληθυσμό́ των ΗΠΑ. Έχοντας σαφή́ υπεροχή́ δυνάμεων, οι Αμερικανοί́ σιγά́ – σιγά́ ισοπεδώνουν την Ιαπωνία μέσα από́ ένα κύμα συνέχων αεροπορικών βομβαρδισμών που παίρνουν φρικαλέες διαστάσεις. Τα πράγματα φθάνουν ως τα θανάσιμα μανιτάρια της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, που γίνονται ακόμη χειροτέρα αν σκεφθεί́ κάνεις ότι έγιναν για πειραματικούς λογούς (συγκράτηση της ΕΣΣΔ και δοκιμή́ του τύπου της ατομικής βομβάς που παρουσίαζε δυνατότητες ανάπτυξης). Η Ιαπωνία καταλαμβάνεται από́ τις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ και γίνεται ζώνη στρατιωτικής κατοχής.

Όλα τα παραπάνω, που έγιναν πολύ πρόσφατα και από́ ανθρώπους που είναι ακόμη ζωντανοί́, δεν εμποδίσαν καθόλου την στενότατη μεταπολεμική́ συνεργασία στον οικονομικό́ τομέα και, μάλιστα, και στον στρατιωτικό́, με την υπογραφή́ Συμφωνίας Ασφάλειας μεταξύ́ των δυο χωρών.

Ύστερα από́ όλα αυτά́, δεν μπορεί́ κάνεις παρά να αναρωτηθεί τι, τέλος πάντων, ήταν αυτό́ που προκαλούσε τόσο ακράτητες αναμνήσεις φρίκης στην Πολωνία υστέρα από́ ένα και ενάμιση αιώνα. Πολύ περισσότερο αν σκεφθεί́ κάνεις ότι η ρωσική́ Πολωνία ήταν μια από́ τις πιο ανεπτυγμένες επαρχίες της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, σημαντικά́ πιο ανεπτυγμένη από́ την ιδία την Ρωσία.

Στην πραγματικότητα, δεν είναι δύσκολο να δούμε τι συνέβαινε. Ενώ́ στις περιπτώσεις των παραδειγμάτων που αναφέραμε, υπήρχαν ισχυρές δυνάμεις που ενδιαφέρονταν για το θάψιμο (προσωρινό́, έστω) των παλαιών αντιπαραθέσεων – σε μερικές περιπτώσεις, για να πολεμήσουν τον σοσιαλισμό́ – στην περίπτωση της Πολωνίας, υπήρχαν δυνάμεις που ενδιαφέρονταν για το αντίθετο, με στόχο επίσης να πολεμήσουν τον σοσιαλισμό́. Αυτό φαίνεται και από́ την βαρυστόμαχη δουλοπρέπεια που δείχνουν αυτές οι ιδίες δυνάμεις σήμερα (και που γνωρίζουμε και στην Ελλάδα) απέναντι στην ΕΕ, την Γερμανία κλπ.

Το πραγματικό́ δίδαγμα αυτών των παραδειγμάτων είναι ότι το εθνικό́ πρόβλημα δεν είναι καθόλου ανεξάρτητο από́ τα υπόλοιπα πολιτικά́ προβλήματα και πρέπει πάντα να το βλέπει κάνεις συγκεκριμένα.

Αυτή́, ας σημειωθεί́, είναι και η άποψη του Λένιν. Στις αρχές του 20ου αι., ο Λένιν υποστηρίζει την άποψη του Κάουτσκι απέναντι στους Πολωνούς σοσιαλδημοκράτες, τους οποίους κατηγορεί́ ότι, επειδή́ δεν βλέπουν ότι το εργατικό́ κίνημα έχει πιο πολύ συμφέρον από́ μια νίκη στη Ρωσία παρά στην Πολωνία, πέφτουν στην παγίδα μιας “καθαρά́ αστικοδημοκρατικής άποψης” για το εθνικό́ πρόβλημα. Στα 1914, αντιπαρατίθεται έντονα στην Ρ. Λούξεμπουργκ, η οποία υποστηρίζει ότι το εθνικό́ πρόβλημα δεν υπάρχει καθόλου και ότι η τάση της Πολωνίας είναι η συγχώνευση με την Ρωσία. Ο Λένιν εκφράζει την ακριβώς αντίθετη άποψη (ή, τουλάχιστον, υποψία) για την Πολωνία και επιμένει στην ύπαρξη του εθνικού́ προβλήματος, το οποίο, όπως λέει φορτικά́, πρέπει να το εξετάζει κάνεις συγκεκριμένα. Ένα ενδιαφέρον συμπέρασμα αυτής της αντιπαράθεσης είναι το ότι δείχνει ότι ο Ρώσος Λένιν γνώριζε την Πολωνία καλύτερα από́ την Πολωνή́ Λούξεμπουργκ. Στις συνθήκες του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Λένιν γραφεί καθαρά́ ότι, αν η επανάσταση ξεκινήσει και πάρει διεθνείς διαστάσεις, οι σοσιαλιστές θα πρέπει να τοποθετηθούν απέναντι στο εθνικό́ πρόβλημα με βάση την πορεία της επανάστασης και ουχί με βάση μια αρχή́ αφηρημένης αυτοδιάθεσης των εθνών. Γιατί́, αν δεν κάνουν αυτό́, τα έθνη δεν πρόκειται να αποκτήσουν πραγματική́ αυτοδιάθεση.

Ενδιαφέρον έχει και το ότι ο Λένιν συγκέντρωσε και στοιχεία που έδειχναν ότι και ο Μαρξ και ο Ένγκελς έβλεπαν και το εθνικό́ πρόβλημα και την ανάγκη συγκεκριμένης αντιμετώπισής του. Σαν απόδειξη γι’ αυτό́, φέρνει τη στάση τους το 1848, τα σχόλια του Ένγκελς για τη γαλλογερμανική́ προσέγγιση της 6ης 10ετίας του 19ου αιώνα κλπ. Στο “Κράτος και Επανάσταση”, ο Λένιν παραπέμπει, μεταξύ́ άλλων, και σε πήγες που δείχνουν ότι ο Μαρξ έδειχνε την ανάγκη του εθνικού́ κράτους και στη σοσιαλιστική́ κοινωνία αλλά́ αντιτασσόταν στον αντιδραστικό́ τοπικισμό́ της αστικής τάξης ή τμημάτων της.

Facebook
Twitter
Telegram
WhatsApp
Email
Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη
Εργατικός Αγώνας