Ένας φοιτητής (ιδιαίτερα δε ένας απόφοιτος) μιας Πολυτεχνικής σχολής θα πρέπει να γνωρίζει τι εστί βρόχος ανατροφοδότησης (feedback loop). Εάν κατά τη διάρκεια της φοίτησης ή μετά το πέρας των σπουδών δεν το γνωρίζει τότε τρία τινά μπορούν να συμβαίνουν:
- Ο φοιτητής πέρασε και «δεν ακούμπησε»
- Η Πολυτεχνική σχολή είναι κακής ποιότητας
- (ή και τα δύο) Τέτοιου είδους βρόχοι συναντώνται κατά κόρον στα συστήματα αυτομάτου ελέγχου. Μια οπτική αναπαράσταση ενός τέτοιου βρόχου φαίνεται στο ακόλουθο γράφημα.
Γιατί έχει σημασία αυτό; Έτυχε πριν χρόνια να ρωτήσω ένα μέλος του κόμματος το εξής: Εάν η ηγεσία κάνει λάθος τότε τι μπορεί να γίνει για να αποφευχθεί μια αρνητική έκβαση[1]; Η ερώτηση είχε γίνει με αφορμή μια συζήτηση για την ΕΣΣΔ, τους λόγους και τα αίτια (αυτό)ανατροπής της κ.λπ. Στην περίπτωση της ΕΣΣΔ προφανώς δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός ελέγχου της ηγεσίας του ΚΚΣΕ από την βάση του κόμματος ή κι αν υπήρχε θα ήταν εξαιρετικά «ισχνός» για να μπορέσει να περισώσει κάτι. Επειδή το θέμα της ΕΣΣΔ είναι τεράστιο και τα πραγματικά αίτια που οδήγησαν στην (αυτό)ανατροπή της μπορούν να κατηγοριοποιηθούν (καταχρηστικά) από μαθηματικής σκοπιάς ως «ανοιχτό πρόβλημα», δεν θα επεκταθώ περαιτέρω.
Ας επανέλθουμε όμως στον ανωτέρω προβληματισμό. Στα τεχνικά συστήματα είναι πολύ ευκολότερο να εισάγεις μηχανισμό ανατροφοδότησης έτσι ώστε μετρώντας την έξοδο ενός συστήματος (π.χ. συστήματος παραγωγής ή συστήματος ελέγχου) να μπορείς να καθορίσεις τι είδους παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν στις εισόδους του συστήματος έτσι ώστε να πετύχεις το επιθυμητό αποτέλεσμα (π.χ. σταθεροποίηση μιας κρίσιμης ποσότητας). Στα κοινωνικά συστήματα κάτι τέτοιο είναι απείρως δυσκολότερο μιας και τα κοινωνικά συστήματα είναι απείρως πολυπλοκότερα των τεχνικών συστημάτων.
Όλοι οι τρόποι συγκρότησης κοινωνικών και πολιτικών δομών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι και σήμερα έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα. Οι δομές είναι δομημένες με συγκεντρωτικό τρόπο. Τις πλείστες των περιπτώσεων (ιστορικά) ο συγκεντρωτισμός είναι ακραίος και αυταρχικός (αυταρχικά και φασιστικά καθεστώτα κ.λπ.). Το δημοκρατικό και επαναστατικό κίνημα της Δύσης (Μαρξισμός) και μια ειδική προσπάθεια εφαρμογής αυτού (Λενινισμός) σε, κατ’ ουσίαν, ανατολικό κράτος (τσαρική Ρωσία) προσπάθησε εν μέρει να απαντήσει σε αυτό εισάγοντας την έννοια του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, την εισαγωγή της δυνατότητας αμφισβήτησης μιας πολιτικής προσέγγισης για τα πράγματα, μιας ηγεσίας (συνήθως συντηρητικής και αυταρχικής) κ.λπ.
Τα συγκεντρωτικά συστήματα διοίκησης μπορούν να χαρακτηριστούν ως συστήματα διαβαθμισμένης γνώσης ή διαβαθμισμένης άγνοιας. Τα χαρακτηρίζω έτσι διότι η πρόσβαση στην πληροφορία και η δυνατότητα μετασχηματισμού αυτής, με σκοπό την παραγωγή γνώσης και την χάραξη στρατηγικής, αυξάνει όσο αυξάνει η θέση στην ιεραρχία ενός υποκειμένου ή μιας ομάδας υποκειμένων εντός της μελετώμενης συγκεντρωτικής δομής.
Στο σημείο αυτό θα μπορούσε να ανοίξει μια τεράστια συζήτηση σχετικά με το πώς μπορεί στην πραγματικότητα να ασκηθεί εργατικός έλεγχος. Το τονίζω αυτό, διότι στα συγκεντρωτικά δομημένα σοσιαλιστικά συστήματα του παρελθόντος αιώνα είτε δεν ασκήθηκε ποτέ εργατικός έλεγχος (κυρίως μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο) είτε ακόμα κι αν κάποιοι προσπάθησαν να ασκήσουν έλεγχο (είτε πριν είτε μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο) τότε αυτοί πιθανόν χαρακτηρίστηκαν ως προδότες, οπορτουνιστές και η τύχη τους να ήταν κακή από τη στιγμή του χαρακτηρισμού και έπειτα.
Ο προβληματισμός μπορεί να επεκταθεί λιγάκι ακόμα. Θεωρητικά, αφού στην ηγεσία μιας συγκεντρωτικά δομημένης δομής είναι τα πιο άξια και ικανά στελέχη τότε η πιθανότητα αυτά τα στελέχη να σφάλουν είναι μικρή, αλλά σε κάθε περίπτωση η πιθανότητα κάποιου που είναι σε κατώτερη βαθμίδα εντός της δομής αλλά και κάποιου που είναι εκτός της δομής να κρίνει διαφορετικά μεν αλλά σωστά, είναι σχεδόν μηδενική. Εάν οι παραπάνω προβληματισμοί είναι σωστοί τότε προκύπτει ένα ερώτημα. Πώς μπορεί να ασκηθεί εργατικός έλεγχος;
Όταν οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ προσπάθησαν να ασκήσουν έλεγχο στην Κυβέρνηση με τα όποια μέσα είχαν στη διάθεση τους, η Κυβέρνηση έκλεισε την ΕΡΤ (γεγονός αδιαμφισβήτητο). Όσοι από τους εργαζομένους της εφημερίδας «Ριζοσπάστης» τόλμησαν να ασκήσουν κριτική (δηλαδή να ασκήσουν κατ’ ουσίαν εργατικό έλεγχο στην αλλαγή πλεύσης της ηγεσίας του κόμματος) όλοι ανεξαιρέτως απολύθηκαν (γεγονός αδιαμφησβήτητο). Τα δύο γεγονότα έχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ τους και δεν μπορούν να αξιολογηθούν ποιοτικά με τα ίδια μέτρα και σταθμά. Απλά θέλω να επισημάνω τις δυσκολίες άσκησης ελέγχου απέναντι σε συγκεντρωτικά δομημένες δομές όταν εκλείπει η έννοια της δημοκρατίας.
Οι συγκεντρωτικές δομές διοίκησης έχουν μια τεράστια ικανότητα. Συσσωρεύουν πείρα. Και την χρησιμοποιούν όπως κι όταν χρειαστεί. Προσωπικά δεν μπορώ να δεχτώ ότι άπαξ και «λύσει» κάποιο θέμα μια ηγεσία ενός κόμματος, αυτό το θέμα κλείνει μια για πάντα (π.χ. λόγοι για της (αυτό)ανατροπές των συστημάτων της ΕΣΣΔ ή ο,τιδήποτε άλλο. Εάν κάτι τέτοιο είχε αναδρομική εφαρμογή σε κοινωνικό και ιστορικό χρόνο τότε οι κοινωνίες των ανθρώπων δεν θα είχαν κάνει ούτε μισό βήμα μπρος από την εποχή των ιερατείων και των μαντείων.
Ας γυρίσουμε όμως στον Εργατικό Αγώνα. Ο Εργατικός Αγώνας προέκυψε επειδή κάποιοι άνθρωποι προερχόμενοι από το ΚΚΕ αρνήθηκαν να «στρουθοκαμηλίσουν», δηλαδή αρνήθηκαν να δεχτούν ως δεδομένο έναν μετασχηματισμό στο πρόγραμμα, τις θέσεις και το καταστατικό του ΚΚΕ. Παράλληλα υπάρχουν και άνθρωποι που σεβόμενοι τον εαυτό τους και την ιδιότητα του μέλους, παρότι αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει μένουν και προσπαθούν να σώσουν «ο,τιδήποτε αν σώζεται» στα πλαίσια της τήρησης του όποιου δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Τα έργα κρίνουν την ορθότητα των λόγων. Χιλιοειπωμένο. Αν κανείς σκεφτεί αυτό που ακολούθησε μετά την υιοθέτηση των νέων κομματικών ντοκουμέντων τότε μπορεί να αντιληφθεί ότι κάτι δεν πάει καλά (π.χ. αρχικό κλείσιμο του 902 λόγω ακριβού ψηφιακού σήματος, εκ νέου άνοιγμα με τον φόβο μήπως χαθεί η συχνότητα και εισαγωγή στην ψηφιακή εποχή, οικονομική αδυναμία για την συντήρηση και λειτουργία του σταθμού, πώληση σε offshore εταιρεία, μαζικές απολύσεις όσων τόλμησαν να αμφισβητήσουν τη νέα κατάσταση, διαγραφές μελών, εισαγωγή μιας «παντός καιρού» προσέγγισης[2], ιμπεριαλιστική Ελλάδα κ.λπ.)
Έχω την αίσθηση πως κανένας απόφοιτος πολυτεχνικής σχολής (και κανένας άνθρωπος εν γένει) δεν μπορεί να δεχτεί ως δεδομένη την ανυπαρξία βρόχων ανατροφοδότησης στα κοινωνικά και πολιτικά συστήματα. Με την ελπίδα ότι τέτοιος θα είναι ο ρόλος του Εργατικού Αγώνα (κάτι τέτοιο φαίνεται από ορισμένα ντοκουμέντα που έχουν δει το φως της δημοσιότητας) όσον αφορά την σχέση του με το ΚΚΕ θα κλείσω το παρόν άρθρο. Θα ήθελα επίσης να παραθέσω μια φράση την οποία είχα πει σε έναν φίλο όταν κάναμε μια συζήτηση σχετική με όσα γράφονται παραπάνω: «Ακόμα κι αν δεν υπήρχε ο Εργατικός Αγώνας, η ηγεσία του κόμματος θα έπρεπε να τον εφεύρει». Πάντα είναι αναγκαία μια δομή ελέγχου της εκάστοτε ηγεσίας[3]. Αυτή η δομή ελέγχου μπορεί να είναι εσωτερική (μιας πιο υγιής έκφανση της αναγκαιότητας για κριτική εντός της δομής) αλλά και εξωτερική (όταν δεν υπάρχουν περιθώρια για άσκηση ελέγχου στην ηγεσία εντός της δομής ή όταν απλά ο έλεγχος απλώς καταγράφεται και η ζωή συνεχίζεται…). Συνήθως όταν είναι εξωτερική τότε έχει να αντιμετωπίσει διάφορους χαρακτηρισμούς π.χ. αντιΚΚΕ, οπορτουνιστές κ.λπ. Σε ό,τι με αφορά αντιΚΚΕ ΔΕΝ είμαι!
Τέλος, θα ήθελα να παραθέσω ένα απόσπασμα από Το Κόμμα Νέου Τύπου του Β. Ι. Λένιν (εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2003, σελίδα 115):
«Σ’ όλες τις καπιταλιστικές χώρες το προλεταριάτο συνδέεται αναπόφευκτα με χιλιάδες ενδιάμεσα σκαλοπάτια με το γείτονα του από τα δεξιά, τη μικροαστική τάξη. Σ’ όλα τα εργατικά κόμματα είναι αναπόφευκτος ο σχηματισμός δεξιάς πτέρυγας που διαγράφεται λίγο-πολύ καθαρά και που με τις απόψεις της, με την τακτική της και με την οργανωτική της «γραμμή» εκφράζει την τάση του μικροαστικού οπορτουνισμού»[4].
Γιάννης Πουρσανίδης
11 Ιανουαρίου 2015
[1]Η απάντηση που είχα λάβει ήταν ότι άμα η ηγεσία κάνει λάθος τότε τίποτα δεν μπορεί να γίνει.
[2]Κάποτε είχα διερωτηθεί σε ποιόν απευθύνεται αυτό το «παντός καιρού». Αυτό που κατάλαβα είναι ότι πρωτίστως απευθύνεται στα μέλη της ηγεσίας και τους μικρομεσαίους (που είναι υπό φτωχοποίηση) (μικρό)αστούς ψηφοφόρους και μέλη του κόμματος. Το αναφέρω αυτό διότι ο εργάτης, ο μεροκαματιάρης, αυτός που ζορίζεται να τα βγάλει πέρα και που πλαισιώνει αταλάντευτα το κόμμα ήταν, είναι και θα είναι παντός καιρού. Όταν μια κατάσταση είναι δεδομένη συνήθως δεν απαιτεί ειδικό χαρακτηρισμό.
[3] Η φράση αυτή μπορεί να δημιουργήσει παρεξηγήσεις σχετικά με τον ρόλο του Εργατικού Αγώνα. Σε κάθε περίπτωση, σέβομαι απόλυτα τις θέσεις και τα κείμενα των οργάνων του Εργατικού Αγώνα, τον ρόλο και τις επιδιώξεις του. Η υπόθεση του κόμματος δεν μπορεί να περιοριστεί σε αυτό που εκφράζει η ηγεσία του διότι έτσι το κόμμα μπορεί να μεταλλαχτεί και να χαθεί. Προφανώς πάντα υπάρχει η ανάγκη ύπαρξης μιας πραγματικής πρωτοπορίας ικανής να εμπνέει τους πρωτοπόρους αγωνιστές και να οργανώνει τις μάζες προς την κατεύθυνση της πάλης για την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος.
[4]σ.σ. Όταν αυτή η «γραμμή» είναι κυρίαρχη τότε τα πράγματα για την εργατική τάξη συνήθως δεν είναι καλά.
