Οι συναντήσεις στην Αθήνα του ΥΠΕΞ της Τουρκίας με τον Κ. Μητσοτάκη και τον Ν. Δένδια έληξε χωρίς αντιπαραθέσεις και εκπλήξεις σε καλό κλίμα (λένε) με την ανακοίνωση της συνάντησης Μητσοτάκη-Ερντογάν στις 14/6 στα πλαίσια της Συνόδου του ΝΑΤΟ. Είχε προηγηθεί συνάντηση των Φραγκογιάννη-Ονάλ στην Καβάλα για ζητήματα οικονομίας και εμπορίου καθώς και η «ιδιωτική» επίσκεψη Τσαβούσογλου στην Κομοτηνή.
Η κατάσταση χαρακτηρίζεται από πιέσεις Αμερικανών και Ευρωπαίων τόσο προς την Ελλάδα όσο και προς την Τουρκία για διάλογο και μείωση της ένταση για την αποφυγή ενεργειών που θα οξύνουν την κατάσταση. Πέρα από γενικές αναφορές, δεν τοποθετούνται υπέρ καμιάς πλευράς, δεν επιδιώκουν άμεση λύση, απαιτούν μορατόριουμ ώστε να μην θίγονται τα δικά τους συμφέροντα και οι επιδιώξεις.
Συνάμα η οικονομική κατάσταση των δυο χωρών πιέζει για «ήρεμα νερά». Ο τουρισμός ενδιαφέρει εξίσου την Ελλάδα και την Τουρκία όπως και οι εμπορικές συναλλαγές, κυρίως η διακίνηση αγροτικών προϊόντων από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά. Φαίνεται ότι κατά βάση τα πράγματα οδηγούνται σ’ ένα ήρεμο τρίμηνο και βλέπουμε.
Η λύση των διαφορών Ελλάδας-Τουρκίας είναι πολύ δύσκολη, το αποδεικνύει το γεγονός ότι, από το 1973, από τα γεγονότα στην Κύπρο και μετά, με οξύνσεις και υφέσεις, με συνεχείς διαβουλεύσεις στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και περισσότερες από εξήντα (60) επίσημες συναντήσεις διπλωματών, η κατάσταση παραμένει στάσιμη. Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι παρεμβάσεις διεθνών παραγόντων -κυρίως των ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, Γερμανίας και της ΕΕ- δυσκολεύουν, αντί να διευκολύνουν, την κατάσταση (π.χ: χάρτες των ΗΠΑ που δείχνουν διχοτόμηση του Αιγαίου, η μη αναγνώριση συνόρων μεταξύ των εταίρων του ΝΑΤΟ για στρατιωτικά αεροσκάφη, οι έδρες των στρατηγείων και ο υπηρεσιακός έλεγχος, είναι κινήσεις στη σκακιέρα του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ). Ρόλο παίζουν και οι επενδύσεις και οι εμπορικές συναλλαγές πολλών δις, κυρίως από τη Γερμανία.
Οι διαφορές είναι πολλές, ουσιαστικές και επίπλαστες, πολιτικές επιδιώξεις και εθνικοθρησκευτικές δεσμεύσεις. Ας ξεκινήσουμε από τη Συνθήκη της Λωζάνης, που και οι δύο επικαλούνται, αλλά της δίνουν διαφορετικές ερμηνείες. Ας δούμε μερικές πλευρές της:
Η Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 δεν είναι συνθήκη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Είναι διεθνής Συνθήκη μεταξύ Μ. Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Σερβίας, Κροατίας, Σλοβενίας, Ρουμανίας, Ιαπωνίας, Ελλάδας και Τουρκίας. Στην ουσία αφορά την κατάργηση του status της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και την ιδρυτική πράξη αναγνώρισης της Τουρκικής Δημοκρατίας. Σχετικά με το Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο αναφέρει ότι στην Τουρκία παραμένουν Ίμβρος, Τένεδος, Λαγούσες και όσα βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 3 ναυτικών μιλίων από την ασιατική ακτή. Τα Δωδεκάνησα και το Καστελόριζο (αναφέρεται ονομαστικά) παραχωρούνται στην Ιταλία με την υπόδειξη να κανονιστεί μεταξύ Ιταλίας, Δωδεκανησίων και Ελλάδας. Όλα τα άλλα νησιά και βραχονησίδες ανήκουν στην Ελλάδα.
Η Τουρκία υπέγραψε τη Συνθήκη αλλά ουσιαστικά ποτέ δεν την αποδέχτηκε. Η Εθνοσυνέλευση μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας αποδέχτηκε το Εθνικό Σύμφωνο της Βουλής των Οθωμανών Misak-i-Milli[1], δηλαδή τη διεκδίκηση των ελάχιστων εδαφών: τη Μοσούλη, το Κιρκούκ, το Χαλέπι, τη δυτική Θράκη, την Κύπρο και μικρά νησιά. Τη γενική αυτή κατεύθυνση μελετά το Ίδρυμα Κεμάλ Ατατούρκ και κάνει προσαρμογές ανάλογα με την κατάσταση. Το αποδέχονται όλες οι βασικές πολιτικές δυνάμεις και ο στρατός και προσπαθούν να το προωθούν.
Από την πλευρά των ελληνικών κυβερνήσεων δημόσια διατυπώνεται η θέση ότι η μοναδική διαφορά είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, ότι είναι δικαίωμα της Ελλάδας η επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, ότι τα νησιά έχουν πλήρη επήρεια. Η Ελλάδα προτείνει προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο για την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ με βάση το δίκαιο της θάλασσας.
Η Τουρκία διεκδικεί συνδιαχείριση στο Αιγαίο, «μοίρασμα» με όριο τον 25ο Μεσημβρινό. Δεν αποδέχεται επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων, δεν αποδέχεται επήρεια των νησιών και δεν συμφωνεί για προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο. Επιδιώκει πολιτική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών.
Για προσφυγή σε Διεθνές Δικαστήριο (Χάγη) απαιτείται συνυποσχετικό των δύο χωρών για τα θέματα για τα οποία ζητούν διαιτησία. Για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, αυτό, στις σημερινές συνθήκες, είναι δύσκολο έως αδύνατο. Και οι δύο πλευρές (κυβερνήσεις), άτυπα μεν αλλά ουσιαστικά, έχουν δεσμευτεί στην κοινή γνώμη για το τι είναι δίκαιο και εθνικά αποδεκτό. Όποια υποχώρηση θα θεωρηθεί εθνική μειοδοσία. Είναι χαρακτηριστικό ότι μερίδα πολιτικών στην Ελλάδα ουσιαστικά δεν θέλει προσφυγή στη Χάγη τώρα γιατί, αν υπάρξει απόφαση, θα δεσμεύει τα χωρικά ύδατα στο σημερινό εύρος, δηλαδή στα 6 ναυτικά μίλια. Σημειώνουμε ότι η επέκταση στα 12 ναυτικά μίλια δίνει στην Ελλάδα το 72,5% του Αιγαίου, στην Τουρκία το 8,5% και το 119% μένει για διευθέτηση. Η επέκταση των χωρικών υδάτων, με επιμέρους τροποποιήσεις, σε λιγότερο από τα 12 ναυτικά μίλια -όπου χρειάζεται για να διασφαλίζεται πλήρως η ασφαλής και ελεύθερη διεθνής ναυσιπλοΐα- μπορεί να είναι λύση συμφέρουσα και για τις δύο χώρες αλλά και εφικτή αφού μπορεί να τύχει διεθνούς στήριξης.
Η ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων δείχνει ότι, μετά από κάθε όξυνση, ακολουθεί διάλογος και κάποια διευθέτηση:
- Το 1976 το Πρωτόκολλο της Βέρνης (Κωνσταντίνος Καραμανλής)
- Το 1987 η Συμφωνία του Νταβός (Ανδρέας Παπανδρέου)
- Το 1996 η Συμφωνία της Μαδρίτης (Κ. Σημίτης)
- Το 1999 η Συμφωνία του Ελσίνκι (Κ. Σημίτης)
Σε όλες τις περιπτώσεις υπήρξε -έστω και μικρή- υποχώρηση της ελληνικής πλευράς. Ωστόσο, τόσο η Συμφωνία της Μαδρίτης, στην οποία υπάρχει έγγραφη αναγνώριση των «νόμιμων και ζωτικών συμφερόντων» της Τουρκίας στο Αιγαίο, όσο κι εκείνη του Ελσίνκι που κάνει λόγο για διευθέτηση «εκκρεμών συνοριακών διαφορών», πρέπει να θεωρούνται απαράδεκτες και να ακυρωθούν στην πράξη.
Εκτιμώντας συνολικά της ελληνοτουρκικές σχέσεις, διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για ένα «κουβάρι»: εμπλέκονται πάντα διεθνείς παράγοντες, συσχετισμοί, στρατιωτικές επιδιώξεις και οικονομικά ζητήματα Πριν 50 χρόνια το ενδιαφέρον για πετρέλαιο στη Μεσόγειο ήταν ελάχιστό, γιατί η έρευνα και η άντληση ήταν πολύ δύσκολη. Αργότερα, με την πετρελαϊκή κρίση, το ενδιαφέρον και οι εντάσεις μεγάλωσαν. Τώρα; Θα υπάρξει ουσιαστικά μακροχρόνια μείωση των ορυκτών καυσίμων και ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας; Υπάρχουν σπάνιες γαίες στο Αιγαίο και κοιτάσματα υγροποιημένου μεθανίου στην ανατολική Μεσόγειο; Ποια η προοπτική με το «πράσινο υδρογόνο»[2]; Όλα αυτά, όχι πολύ μακροπρόθεσμα, θα παίξουν αναμφισβήτητα το ρόλο τους γιατί εξαιτίας τους θα μεγαλώνει η σημασία αυτών των περιοχών.
Τώρα το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο τριήμερο 14-16 Ιούνη που πραγματοποιούνται οι Σύνοδοι των G7, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, η συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν και η συνάντηση Μπάιντεν-Ερντογάν. Παγκόσμιας σημασίας είναι η συνάντηση Μπάιντεν-Πούτιν στην Ελβετία στις 16 Ιούνη. Λύσεις σοβαρών προβλημάτων άμεσα δεν αναμένεται να υπάρξουν. Μπορεί, όμως, να δρομολογηθεί αποκλιμάκωση της έντασης με προοπτική λύσεων που είναι αναγκαίες, απομακρύνουν τα αδιέξοδα και τους μεγάλους κινδύνους.
Για τους λαούς, όμως, για την εργατική τάξη και τη νεολαία δεν χρειάζεται καμία αναμονή. Βελτίωση της ζωής και λύση προβλημάτων μπορεί να υπάρξει μόνο με διεθνή συντονισμό, με ανάπτυξη της πάλης για τα μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, για την Ειρήνη, για μια Ελλάδα χωρίς ξένες βάσεις, έξω από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Αυτό είναι ευθύνη κάθε προοδευτικής δύναμης και πρωτίστως της κομμουνιστικής Αριστεράς.
[1] Ο τουρκικός Εθνικός Όρκος (τουρκικά: Mîsâk-ı Millî ή Millî Misak) είναι διακήρυξη έξι σημείων που ψήφισε το τελευταίο οθωμανικό κοινοβούλιο στις αρχές του 1920, με αναφορά τις αποφάσεις της συνελεύσεων των Τούρκων εθνικιστών στο Ερζερούμ και στη Σεβάστεια. O όρκος έθεσε τα σύνορα της μελλοντικής Τουρκικής Δημοκρατίας, στη βάση των πρόσφατων συνόρων της, ηττημένης στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβάνοντας, μεταξύ άλλων, «τις περιοχές του Κιρκούκ, της Θεσσαλονίκης, του Χαλεπίου και της Μοσούλης». Ειδικά όσον αφορά τα αραβικά εδάφη, ο Όρκος αρχικά είχε θεωρηθεί ότι κατά βάση τα απεμπολούσε, η σύγχρονη όμως έρευνα έδειξε ότι αυτό κάθε άλλο παρά ίσχυε.
Οι όροι του τουρκικού εθνικού όρκου είναι:
- Το μέλλον των περιοχών που κατοικούνταν από Άραβες κατά πλειοψηφία, την στιγμή της υπογραφής της Ανακωχής του Μούδρου, θα καθοριστεί με δημοψήφισμα. Οι περιοχές οι οποίες δεν βρίσκονταν υπό την κατοχή των συμμάχων την περίοδο της υπογραφής της εκεχειρίας και είχαν τουρκική-μουσουλμανική πλειοψηφία αποτελούν την πατρίδα του τουρκικού έθνους.
- Το μέλλον των περιοχών του Καρς, Αρνταχάν και Βατούμ θα καθοριστεί με δημοψήφισμα.
- Το καθεστώς της περιοχής της Δυτικής Θράκης θα καθοριστεί με την ψήφο των κατοίκων της.
- Θα πρέπει να εξασφαλιστεί η ασφάλεια της Κωνσταντινύπολης, και της θάλασσας του Μαρμαρά. Το καθεστώς ελεύθερης διακίνησης προϊόντων καθώς οι μεταφορές μέσω των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων θα καθοριστεί μεταξύ της Τουρκίας και των άλλων ενδιαφερομένων κρατών.
- Τα δικαιώματα των μειονοτήτων θα εξασφαλιστούν με βάση την αμοιβαιότητα των δικαιωμάτων των μουσουλμανικών μειονοτήτων στις γειτονικές χώρες.
- Με στόχο την ανάπτυξη της χώρας σε κάθε επίπεδο θα πρέπει να εξασφαλιστεί η ελευθερία και η ανεξαρτησία της, κάτι που θα επιτευχθεί με την άρση κάθε εμποδίου στο οικονομικό, πολιτικό και δικαϊκό πεδίο.
Αν και η Συνθήκη της Λωζάνης του 1923 αναιρεί τον τουρκικό εθνικό όρκο, ωστόσο η σύγχρονή εξωτερική πολιτική της Τουρκίας φαίνεται να τον αναβιώνει μαζί με τον τουρκικό εθνικισμό. Η Αλεξανδρέττα (προσαρτήθηκε με αμφισβητούμενο δημοψήφισμα το 1939) και η κατεχόμενη Κύπρος (από το 1979) ευρίσκονται εντός των ορίων του τουρκικού εθνικού όρκου, όπως και εδάφη ξένων και κυρίαρχων κρατών στα οποία επιχειρεί σήμερα η Τουρκία χωρίς τη συγκατάθεση τους (Ιράκ, Συρία). Σε ό,τι αφορά τα ελληνικά εδάφη, η δυτική Θράκη, τα Δωδεκάνησα και ολόκληρη η Κύπρος περιλαμβάνονται στα όρια του αναβιούμενου τουρκικού εθνικού όρκου. (Πηγή: wikipedia)
[2] «Πράσινο υδρογόνο» αποκαλείται το υδρογόνο δηλαδή που δεν έχει παραχθεί από ορυκτά καύσιμα.
