Συνέντευξη του συγγραφέα Κωνσταντίνου Τζαμιώτη στον Εργατικό Αγώνα.
Το δράμα των προσφύγων και η συμβίωσή τους με τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου είναι το θέμα του νέου βιβλίου «Το Πέρασμα» του Νίκου Τζαμιώτη. Ένα καράβι γεμάτο πρόσφυγες ναυαγεί σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου και το νησί γεμίζει από αυτούς. Οι λιγοστοί κάτοικοι προσπαθούν να τους προσφέρουν ό,τι μπορούν, έως τη στιγμή που θα μεταφερθούν στο διπλανό, μεγαλύτερο νησί. Ο κακός καιρός, η γραφειοκρατία και η έλλειψη οργάνωσης καθυστερούν τέσσερις μέρες τη μεταφορά. Αυτές οι τέσσερις μέρες της συγκατοίκησης των δυο κοινοτήτων δημιουργούν πολλά προβλήματα και στις δυο κοινότητες.
Για το βιβλίο αλλά και για το προσφυγικό ο συγγραφέας μιλά στον Γιάννη Ρουσιά στην ενδιαφέρουσα συνέντευξη που ακολουθεί:
Στο νέο σου βιβλίο αγγίζεις ένα καυτό θέμα, το προσφυγικό. Πώς προέκυψε η ιδέα για κάτι τέτοιο;
Η ιδέα εμφανίστηκε το καλοκαίρι του 1995 όταν έγινα μάρτυρας της προσάραξης μιας βάρκας γεμάτης Αφγανούς σε κάποια παραλία της Λέσβου. Τότε ακόμη, δεν ήμασταν συνηθισμένοι σε τέτοιες καταστάσεις. Ελάχιστοι πρόσφυγες και οικονομικοί μετανάστες επέλεγαν τη θαλάσσια οδό προς την Ευρώπη. Αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο όμως εκείνη την μέρα ήταν πως οι άνθρωποι εκείνοι ούτε που ήθελαν να ακούσουν πως είχαν βγει σε ένα ελληνικό νησί και επέμεναν να φωνάζουν «Italia, Italia». Η επιμονή τους χαράχθηκε στο μυαλό μου σε σημείο να δοκιμάσω να γράψω κάτι με φαίνεται πως δεν ήμουν έτοιμος και σταμάτησα. Το 2012 όμως μετά το περιστατικό στο Αγαθονήσι, εκείνο το παλιό σχέδιο απέκτησε νέες διαστάσεις και έγινε το «Πέρασμα».
Για τέσσερις ημέρες συνυπάρχουν δυο κοινότητες στο νησί, των μόνιμων κατοίκων και των προσφύγων. Πόσο δύσκολη είναι αυτή η συνύπαρξη;
Αν λάβει κανείς υπόψη του τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματώνεται αυτή η συνάντηση αντιλαμβάνεται πως δεν μπορεί να είναι εύκολη για κανέναν. Ούτε για τους ντόπιους ούτε για τους πρόσφυγες. Οι πρώτοι αισθάνονται εξαντλημένοι εξαιτίας των αλλεπάλληλων αφίξεων τα τελευταία χρόνια και επιπλέον εγκαταλειμμένοι από την πολιτεία, αφημένοι στην τύχη τους να αντιμετωπίσουν κάτι που μοιάζει να ξεπερνά τις δυνάμεις τους. Οι πρόσφυγες πάλι δεν έχουν τίποτα άλλο από την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή και όσο οι μέρες περνούν αυτή η ελπίδα απομακρύνεται. Ο χρόνος τρέχει εναντίον όλων. Ο χρόνος που περνά είναι αυτός που αυξάνει το βαθμό δυσκολίας.
Το τελευταίο διάστημα ζούμε ένα έντονο κύμα προσφύγων στη χώρα μας. Πώς βιώνουμε αυτή τη κατάσταση και πώς την αντιμετώπισες εσύ στην έρευνα σου για το βιβλίο;
Οι αυξημένες προσφυγικές ροές και τα δράματα που τις ακολουθούν αποτέλεσαν τι έναυσμα για να μιλήσω για θέματα που με απασχολούν σε όλα μου τα βιβλία. Για το ιδιωτικό και το δημόσιο, την ατομική και τη συλλογική ευθύνη, την έλλειψη νοήματος του σύγχρονου κόσμου αλλά και το βάρος της Ιστορίας που συνθλίβει τις ζωές των ανθρώπων. Το «Πέρασμα» αντιμετωπίζει το φαινόμενο της μαζικής μετακίνησης ανθρώπων όχι ως κάτι πρωτόφαντο αλλά ως μέρος της ιστορικής διαδικασίας. Αυτό ωστόσο ελάχιστη παρηγοριά προσφέρει σε όποιον εκτίθεται σε κάτι τόσο δραματικό όπως η προσφυγιά. Δεν το κρύβω πως καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας όσο και κατά τη συγγραφή, έπρεπε να προσπαθήσω πολύ προκειμένου να συνεχίσω να βλέπω τα πράγματα από κάποια απόσταση και να μην παρασυρθώ από τα συναισθήματα μου.
Στο βιβλίο έχουμε την ευκαιρία να δούμε διαφορετικές συμπεριφορές τόσο από τους πρόσφυγες όσο και από τους κατοίκους του χωριού. Τι ήθελες να τονίσεις με αυτό;
Καταρχήν πως το δίκιο δεν γέρνει ποτέ αποκλειστικά προς τη μία ή την άλλη πλευρά. Δεύτερον πως καμιά κοινότητα δεν αποτελείται αποκλειστικά από αγγέλους ή από τέρατα. Και τρίτον πως μεταξύ των πιο ευαίσθητων και των πιο σκληρών μελών κάθε κοινότητας, υπάρχει μια πλειοψηφία γεμάτη αντιφάσεις που άλλοτε αντιδρά θετικά και άλλοτε αρνητικά.
Στο τέλος του βιβλίου έχουμε σύγκρουση των ΜΑΤ με τους πρόσφυγες. Τι ήθελες να δείξεις με αυτή την κίνηση σε μια στιγμή που δεν υπήρχε ανάγκη για κάτι τέτοιο;
Σε καμιά εξουσία δεν αρέσει η αμφισβήτηση. Η απελπισμένη απόπειρα των προσφύγων να καταλάβουν το πλοίο της γραμμής και να συνεχίσουν το ταξίδι τους, αποτελεί και μια προσπάθεια να επανακτήσουν τον έλεγχο της μοίρας τους πηγαίνοντας κόντρα στους κανόνες που θέτουν άλλοι γι’ αυτούς. Μια τέτοια πράξη στα μάτια κάθε εξουσίας ομοιάζει με εξέγερση.
Ποια είναι η αντιμετώπιση που έχουν οι πρόσφυγες στη χώρα μας, σε μια στιγμή που υπάρχει μια σημαντική οικονομική κρίση;
Νομίζω πως δεν έχουμε δει ακόμη την κορύφωση του Προσφυγικού. Ακριβώς γι’ αυτό και δεν μπορεί κανείς να προεξοφλήσει ποια θα είναι η τύχη όλων αυτών των ανθρώπων. Πολλά θα εξαρτηθούν από τον αριθμό τους καθώς και απ’ το αν η Ελλάδα θα αναγκαστεί να σηκώσει μόνη της το βάρος της κατάστασης ή θα δεχτεί εξωτερική βοήθεια. Επίσης, το γενικό πνεύμα που τελικά θα επικρατήσει, θα κρίνει πολλά. Οι πραγματικές δυσκολίες θα ξεκινήσουν, αν δεν έχουν ξεκινήσει ήδη, όταν πάψουμε να αποτελούμε πέρασμα και γίνουμε τόπος εγκατάστασης. Όσο για την κρίση, που ασφαλώς και παίζει κάποιο ρόλο, ας μην γελιόμαστε, αποτελεί σκέτη πρόφαση για όσους δεν θα βοηθούσαν ακόμη και αν ήμασταν η πλουσιότερη χώρα του κόσμου.
